Tímarit Máls og menningar - 01.09.1997, Blaðsíða 31

„BARA FLÓN! BARA SKÁLD! “
rituð af öllu meiri gerhygli og samviskusemi, rykfalli æ meir og úreldist með
hverri nýrri kynslóð fræðimanna, og hér væri freistandi að segja að eftirtím-
inn hafi heiðrað skálkinn.
II
Nú stendur Nietzsche, og það ekki að ástæðulausu, mönnum fyrir hugskots-
sjónum einkum sem boðberi og spámaður einhvers nýs og byltingarkennds
og þá sem niðurrifsmaður alls þess sem telst gamalt, feyskið og úr sér gengið.
En þá er þó rétt að hafa í huga að hann, eins og áður var vikið að, stendur á
grundvelli hinnar klassisku fornfræði og er á margan hátt mótaður af því og
tekur að miklu leyti mið af hinu forna Grikklandi sem hann dáði mjög og
þá einkanlega Grikkland eins og það var fyrir daga Sókratesar. Þegar hann
því gengur til atlögu við ríkjandi hefð síns tíma og þeirra næstu á undan,
byggist það oftar en ekki á því að hann vill komast sem lengst aftur fýrir hana
fremur en ffam úr henni, og oft jafnvel eins og hann vilji snúa hjóli sögunnar
við, enda hafnar hann eindregið þeirri skoðun upplýsingarmanna að sagan
stefni sífellt ffam á við og mannkynið sé sjálfkrafa á þroskabraut. En hin
klassíska fornöld er býsna vítt svið, og andstætt Rousseau og forkólfum
byltingarinnar frönsku, sem gátu vísað til hins frjálsa borgríkis Aþeninga í
baráttu sinni gegn spilltu aðalsveldi síns tíma, þá er eins og Nietzsche vilji
upphefja höfðingjahugsjónir hins hómerska Grikklands gegn þeirri þróun í
átt til aukinna lýðréttinda sem setti svip sinn á samtíma hans sjálfs. Það segir
sitt um afstöðu Nietzsches að hann valdi sér á námsárum sínum sem
viðfangsefni gríska ljóðskáldið Þeógnis og skrifaði um hann ritgerð sem varð
honum til mikils framdráttar. En Þeógnis, sem var af grónum höfðingjaætt-
um og uppi á tímum er aðallinn missti völd sín og eigur í hendur ótíndra
borgara, orti ljóð þar sem hann vandar hinum nýríku ekki tóninn en
lofsyngur fornar dygðir höfðingjanna. Það er eins og Þeógnis hafi hlaupið í
Nietzsche.
Raunar má af ýmsu marka að Nietzsche hafi þegar á námsárum verið
farinn að þykja rammi hinnar klassísku textaffæði helst til þröngur fyrir sig
og hann hafi ekki einungis verið farinn að sökkva sér niður í verk þeirra
heimspekinga er mest voru í tísku um og effir miðja öldina heldur og að líta
á sig sjálfan sem heimspeking. En um þær mundir ríkti byltingarandi og
hugsuðir beindu spjótum sínum að þeirri hughyggju er hafði ríkt á blóma-
skeiði þýskrar heimspeki fyrr á öldinni og þeir töldu íhaldssama og úr öllum
tengslum við samtímann en boðuðu þess í stað róttæka vísindahyggju og
efnishyggju. Það er ekki laust við að þessi þenkimáti hafi um tíma hrifið og
jafnvel haft varanleg áhrif á prestssoninn unga frá Röcken sem hafði fengið
TMM 1997:3
29