Tímarit Máls og menningar - 01.09.1997, Blaðsíða 62

Arthúr Björgvin Bollason
Stefnumót við Díonýsos
nokkrir punktar um Nietzsche
Fræðimenn hafa löngum komist að furðu ólíkum niðurstöðum um
heimspeki Nietzsches. Það er kannski ekki að undra. Sjálfur lét
Nietzsche þau orð falla að „allt væri túlkun“. Og í bréfi sem hann
skrifaði vinkonu sinni Lou Salomé sagðist hann láta lesendum eftir að draga
sjálfir sínar eigin ályktanir af þeim vísdómi sem hann bæri á borð íyrir þá í
verkum sínum. í umræddu bréfi, sem hefur að geyma eins konar drög að
stílfræði, segir Nietzsche ennfremur að stíllinn eigi að sanna „að maður trúi
á eigin hugsanir og hugsi þær ekki aðeins, heldur skynji þær líka.“1 í þessum
orðum felst sú krafa, að lesandinn „lifi sig inn í“ textann.
Hér á Nietzsche tvímælalaust við annars konar „innlifun“ en þá sem
heimasætan á Fæti undir Fótarfæti lagði í bókmenntir heimsins, þegar hún
var að lesa úr Felsenborgarsögunum fyrir Ólaf Kárason Ljósvíking:
„Hún las ekki heimsbókmentirnar til að láta sálina líða frjálsa um þau
æðri svið sem heilsulaus sveitarómagi heldur að sé fullkomnasta stig
lífsins, heldur til að friða eða ófriða einn þungan, þefmikinn kropp.“2
Enda þótt Nietzsche hafi tæpast ætlast til þess að lesendur meðtækju hugs-
anir hans jafn „líkamlega“ og heimasætan á Fæti skynjaði Felsenborgarsög-
urnar, gerir hann að þessu leyti engu að síður óvenjulegar kröfur til lesenda
sinna.
Honum nægir ekki að þeir lesi og skilji verk hans með höfðinu, heldur
ætlast hann líka til þess að þeir leggi sínar eigin tilfinningar í lesturinn. Þeir
eiga m.ö.o. að lesa rit hans bæði með höfðinu og hjartanu.
Þess munu varla dæmi, að heimspekingur hafi gert slíka kröfu til lesenda
sinna. Allt frá dögum Platóns hefur heimspekin þvert á móti snúist um að
„hug-taka“ fyrirbæri þessa heims. Hún hefur haft það mið að efla mönnum
skilning, gera þá sem vitsmunaverur hæfa til að glöggva sig á einingu og
samræmi í þeim sundurlausa flaumi sem sogast án afláts inn um skilning-
arvitin. Þetta á ekki síst við um margvíslegar greinar svonefhdrar hugspeki,
sem rekja má allar götur aftur til Platóns.
60
TMM 1997:3