Tímarit Máls og menningar - 01.09.1997, Blaðsíða 60

VILHJÁLMUR ÁRNASON
þjóna lífinu án þess að dreginn sé úr þeim máttur eða þær geltar. Þessi göfgun
lífsaflanna felur í sér leið til sjálfsumsköpunar. Þótt við séum að vissu marki
þegar ákvörðuð „í okkar innsta kjarna, „dýpst“ í okkur“ (HGI, 231), erum
við sjálfum okkur verkefni til að sigrast á. Það felur í sér að gangast við
náttúru mannsins og endurheimta þá hreinskilni sem einkenndi höfðingj-
ann. Hér er þó mikilvægur munur á. Höfðinginn tjáir hvatir sínar og
eðlisávísun óheft á náttúrulegan hátt, en hin frjálsa tjáning ofurmennisins á
hvötum sínum og ástríðum er í mynd göfgunar sem „beinir hugsunum
manns og líkamsöflum í aðra farvegi" (M, 109). Höfuðatriði er þó að
einstaklingurinn öðlist styrk til að verða hann sjálfur: „Sumir menn hafa
vilja, en flestir láta bara að vilja annarra. Sumir eru ósviknir, en flestir eru
lélegir leikarar“ (Z, s. 176).
Sannur leikari lítur á líf sitt sem verkefni og reynir að lifa því eins og
listaverki. Það verkefni er listrænn grímudans. Til að losna undan túlkunar-
fargi heimsins leitast hann við að vera „Doppelgánger“ sem hefur „annað
andlit til viðbótar því fyrsta. Og kannski líka hið þriðja" (EH, 1,3). 1 þessu er
fólgin viðurkenning á nauðsynlegri margræðni mannlegrar tilvistar og fjöl-
breytileika sjálfsins. Maður getur engu frekar neglt sjálfan sig niður með
hlutlægri túlkun en maður getur neglt niður heiminn eða aðra. Alvöru-
þrungi í túlkun felur bæði í sér veruleikafrystingu og sjálfsblekkingu. Á hinn
bóginn hafnar Nietzsche ekki allri alvöru:
Manndómsþroski: það er að hafa fundið aftur alvöruna sem maður
bjó yfir sem barn að leik. HGI, 94.
Kát alvara barnsins að leik er einlæg, heilshugar, og óyfirveguð sjálfstjáning.
Hinn þroskaði maður er frábrugðinn barninu að því leyti að hann er
meðvitaður um þá staðreynd að leikur er aðeins leikur, hreinskilin blekking.
En um leið gerir hinn sanni leikari sér grein fyrir að líf hans er leikur vegna
þess að einungis í leiknum kemur í ljós túlkun hans eða mat á lífinu. Þess
vegna er vitneskjan um að maður sé ekkert annað en heild allra þeirra gríma
sem maður setur upp, ástæða til að fara gætilega í vali sínu á grímum. Að
þessu leyti er það að setja upp sanna grímu sambærilegt við list. Heil hegðun
er ekki í því fólgin að hafa fangað einhvern tiltekinn lífsmáta; hún fylgir
hvorki gefnum siðareglum né er markmið hennar fyrirfram skilgreint. Þetta
gerir hana þó ekki algerlega undirselda geðþótta. Hún er ávallt meðvituð um
þá staðreynd að gildi lífsins eru undir henni komin. Þess vegna verður
grímudansinn léttstígur og glaðvær. Þegar lífið verður list forðumst við
blekkinguna - því listin ein gengst við því að hún er uppgerð.
58
TMM 1997:3