Tímarit Máls og menningar - 01.09.1997, Blaðsíða 58

VILHJÁLMUR ÁRNASON
greind frá og tekin fram yfir ástríðurnar sem eru bældar. Þessi afneitun
lífsaflanna leiðir til sjálfsblekkingar og afbökuð mynd af mannlegu eðli
verður til.
Ein ástæðan fyrir hrörnun siðferðisins er sú að áherslan hefur flust frá
hinum einstaka geranda höfðingjasiðferðisins yfir á almenna flokka athafna
og siðareglna í þrælasiðferði. Hið síðarnefnda felur í sér áherslu á dygðugt
látæði í stað dygðugra manngerða og þess vegna leiðir það látbragðslistina,
sem blekkjandi tilvistarhátt, inn að kjarna siðferðisins. I stað þess að skapa
gildi og taka áhættu leitum við öryggis í búningum venja og hefða. Markmið
hinna veiku er að alhæfa gildi sín, gera allt sameiginlegt svo að allir geti falist
bak við hefðir, klæddir í búning meðalmennskunnar.
Afleiðingin er sú að blekkingin hefúr öðlast vaxandi gildi fyrir okkur í
lífsbaráttunni. Viljinn til að vera blekktur er orðin náttúruleg hneigð manns-
ins; hann flýr vandamálin, forðast þjáningu og leitar hælis í blekkingum um
heiminn og handanheiminn, jarðlífið og lífið eftir dauðann. Það sem í raun
angrar Nietzsche hér er sú staðreynd að þessar veruleikagrímur hafa fengið
stöðu sem viðtekin sannindi: blekking sem við höfum gleymt að sé blekking.
Sannindi eru tálsýnir sem við höfum gleymt að eru tálsýnir, útjask-
aðar og máttlausar myndhverfingar [. . .] samfélagið leggur okkur
[skyldu] á herðar til að halda velli: sannsöglina, þ.e. fastbundna
notkun myndhverfinga; eða siðferðilega orðað: skylduna til að ljúga
samkvæmt fastmótaðri hefð, ljúga saman í hjörð eftir reglum sem allir
verða að hlýða. USL, s. 21.
Það kom fram hér að ofan að öll þekking er bundin takmörkuðum sjónar-
hornum. Viðleitni manna til að upphefja þessar grundvallartakmarkanir
mannsins er veruleikaflótti af rót tómhyggjunnar. Slíkar túlkanir eru blekk-
ingar, yfirhylmandi grímur. Einungis með því að gangast við takmörkunum
okkar og fagna okkar jarðnesku lífsskilyrðum, getum við forðast blekkingu
og sjálfsafneitun og skapað möguleikann á skapandi lífsstyrkingu. Þar eð
takmarkað sjónarhorn er forsenda þess að eitthvað sé leitt í Ijós og sérhvert
sjónarhorn dylur jafnframt því sem það afhjúpar þá verður sannleikurinn
aldrei sviptur grímunni: „Við trúum því ekki lengur að sannleikurinn verði
sannleikur þegar hulunni er svipt af; við höfum upplifað of mikið til að trúa
þessu“. (FW, 4).
I ljósi þessa má segja að vandinn sé ekki sá að bera grímu, heldur hvernig
hún er borin, hvernig birtingin á sér stað. Villa hefðbundins siðferðis er að
56
TMM 1997:3