Tímarit Máls og menningar - 01.09.1997, Blaðsíða 88

GYRÐIR ELÍASSON
Stephansson, til pennans og skrifaði vingjarnlegan dóm um þessi kvæði, vóg
þau og mat af sanngirni og innsæi og spáði vel fyrir þeim sem orti. Einnig
ritaði Guðmundur Finnbogason vinsamlega um kverið. Þetta hefði átt að
verða Jóhanni Magnúsi nokkur uppörvun til frekari kveðskapariðkana, en
nú brá svo við að hann hætti að yrkja kvæði og einbeitti sér að sagnagerð
upp frá því. Á árunum 1899-1903 kom út í þremur bindum eftir hann löng
skáldsaga, Eiríkur Hansson. Þetta er saga sem lýsir á raunsannan hátt lífi
íslenskra frumbyggja í Nýja-Skotlandi. Jafnframt eru í henni sjálfsævisögu-
legir þræðir, þótt framar öllu sé hún skáldverk. Um það bil aldarfjórðungi
síðar gaf Gunnar Gunnarsson út Fjallkirkjuna, annar „útlagi“ sem líka
tengist Fljótsdalshéraði, og ef vel er að gáð má finna hliðstæður og líkindi
með þessum tveimur verkum, sem tæplega eru einber tilviljun. Jóhann
Magnús varð í einni svipan víðlesinn og vinsæll höfundur með þessari sögu,
og upp frá því var hann eitt mest lesna sagnaskáld á íslandi og í byggðum
íslendinga vestra um áratugi. Nú er hann sáralítið lesinn, en þó er enn eldra
fólk sem heldur upp á Jóhann Magnús Bjarnason öðrum rithöfundum
fremur og telur hann búa yfir töfrum sem aðrir hafi ekki á valdi sínu. Vel er
hægt að taka undir þá skoðun. Sögur hans eru undarlega grípandi, og yfir
þeim hugðnæmur blær sem er sjaldfundinn á síðum bóka, einsog maðurinn
sjálfur sé kominn í heimsókn og tali þessum lága milda rómi, segi frá
margvíslegum örlögum manna vestur í hinni stóru álfu. Því meginhluti af
höfundarverki Jóhanns Magnúsar gerist í Vesturheimi. „Skáldskaparlega
séð“ er Kanada hans heimaland, en það er ævinlega mannað fólki af íslensk-
um ættstofni, fólki sem tekur með sér gamla landið í sálinni þangað sem það
er komið. Að þessu leyti minnir Jóhann Magnús á bandaríska höfundinn
William Saroyan, sem var af armenskum uppruna, og skrifaði yfirleitt um
fólk sem hafði tekið með sér sitt gamla land yfir hafið. Að sjálfsögðu eru
mýmörg dæmi um slíka höfunda, og ekki síst síðustu ár hefur slíkum ritum
verið sýndur sérstakur áhugi í Ameríku.
Fáeinum árum eftir útkomu Eiríks Hanssonar birtist önnur löng skáld-
saga eftir Jóhann Magnús í tveimur bindum, og þá bregður hann sér til
Suður-Ameríku. Þetta er bókin Brasilíufararnir, sem kom út 1905-8. Ekki er
mér kunnugt um að Jóhann Magnús hafi nokkru sinni komið til Brasilíu, og
ekki veit ég hversu mikið hann hefur stuðst við heimildir um landnám
íslendinga þar. Umfram allt er þetta ævintýrasaga, dásamlega fjörlega skrif-
uð, og full af furðulegustu ævintýrum. Sjálfur konungur ævintýrasagnanna
á þessu tímabili, Rider H. Haggard (sem reyndar var mikill íslandsvinur og
skrifaði skáldsögu upp úr íslendingasögum), hefði verið fullsæmdur af
þessari bók. Þarna er stundum saga innan í sögu innan í sögu einsog tekin
sé sundur rússnesk babúska. Sagan sýnir vel fjölþætta skáldskapargáfu Jó-
86
TMM 1997:3