Tímarit Máls og menningar - 01.09.1997, Blaðsíða 65

STEFNUMÚT VIÐ DÍONÝSOS
móti hlýtur það að eiga sér upptök í skauti verunnar, í hinu óforgengi-
lega, hjá ósýnilegum guði, í „hlutunum í sjálfum sér“, þar hljóta
ræturnar að vera og hvergi annars staðar“.6
Hin hrollkalda staðreynd, segir Nietzsche, er hins vegar sú að þetta eru
hillingar einar. Heimurinn er ekki skuggamynd af neinum „æðri“ veruleika.
Lífið á sér hvorki guðlegan uppruna né æðri tilgang. Það er ekkert annað en
það sem við mennirnir gerum úr því: jarðneskt sjónarspil. Það sem mestu
varðar er að okkur takist að leikstýra því þannig að úr verði listaverk. Þar
kemur „menningin“, sköpunargáfa manna til skjalanna. Hún gefur lífinu lit
og hljóm, gerir úr því fagran sjónleik sem við getum hrifist af. Það er þessi
hugsun sem býr að baki þeim fleygu orðum Nietzsches að lífið sé einungis
„réttlætanlegt sem fagurfræðilegt fyrirbæri.“
Undirstaða og frumrót þessarar vitneskju er sem fýrr segir vissan um hið
díonýsíska, þennan óræða frumkraft sem er að verki í lífi manna og veldur
því að tilvist þeirra verður á stundum hörð og grimm. Það er hið óræða, það
sem við náum ekki að veiða í gisið net skynseminnar sem Nietzsche kennir
við vímuguðinn Díonýsos. Hið díonýsíska er því eins konar tákn þess
vægðarleysis, sem býr í lífinu sjálfu. Gagnvart þessu afli stöndum við menn-
irnir berskjaldaðir. Við verðum einfaldlega að sætta okkur við þá hugsun að
lífinu fylgi endurtekin stefnumót við Díonýsos.
í krafti þessa lífsviðhorfs beindi Nietzsche spjótum sínum m.a. að siðferð-
ishugmyndum kristninnar sem hann taldi vera byggðar á fagurri tálsýn. í
stað þess að stinga höfðinu niður í „sand himneskra fyrirbæra“ væri mönn-
unum nær að bera sitt jarðneska höfuð hátt.
„í ljósi þess að enginn æðri veruleiki er til eru kenningar heimspek-
inga ekki annað en „persónulegar játningar höfundanna og nokkurs
konar óviljandi og ómeðvitaðar endurminningar."7
Það er hlutskipti heimspekingsins að horfast í augu við þá staðreynd, að lífið
„sem slíkt“ sé ekkert annað en yfirborðslegt sjónarspil. Þetta hlutskipti er
ekki til þess fallið að gera hann aufusugest í veislusölum fáfræðinnar. Þess
vegna er hann dæmdur til að lifa einn með sjálfum sér. Hans bíður sú kalda
einsemd sem fylgir því að hafna hverri blekkingu og láta ekki ginnast af
værðarfullri hjarðvitund og fíflsku fjöldans, heldur vera ávallt trúr hugsun
sinni og sannfæringu. Þetta verður til þess að reka fleyg á milli hans og
fjöldans:
„1 ritum einbúans greinum við alltaf óm af bergmáli auðnanna, hvísli
og kvíðafullri árvekni einsemdarinnar. Frá áhrifaríkustu orðum hans,
TMM 1997:3
63