Tímarit Máls og menningar - 01.09.1997, Blaðsíða 46

SIGRÍÐUR ÞORGEIRSDÓTTIR
bæði yfir sjálfum sér og öðrum. Nietzsche telur leit eftir sannleika sann-
leikans þess vegna vera tálsýn. Leitin að sannleika er ávallt drifin áfram af
hagsmunum og notagildi. Þar með telur Nietzsche sig ekki einasta hafa
fundið orsök sannleiksviljans, heldur afhjúpað „gildi“ hans: „Við spurðum
um gildi þessa vilja. Ef við gerum ráð fyrir að við séum á höttunum eftir
sannleika; hvers vegna skyldum við ekkifrekar vilja hið ósanna?"16
Eftir að hafa innlimað sannleiksviljann inn í viljann til valds finnur
Nietzsche fyrri kenningu sinni um lygaviljann sem upphafsstöð allra
sannleiksyrðinga nýjan grundvöll. Eini mælikvarði á sannleiksgildi er vilji til
valds eða réttara sagt það sem eykur brautargengi eða valdstilfinningu
viðkomandi.
Sannleikskenning Nietzsches er iðulega skilgreind sem „sjónarhorns-
hyggja“. Fullyrðingar eru samkvæmt þessari kenningu ekki annað en tjáning
á vissri sýn sem fæst á tilveruna út frá ákveðnu sjónarhorni. Sjónarhornið er
aftur á móti skilyrt af þörf einstaklinga, hópa eða ákveðinna afla til að gera
eigin sýn og þar með eigin hagsmuni og þar af leiðandi eigin túlkun gildandi
eða ráðandi. Viljakenningin gerir enn frekar ráð fyrir að raunveruleikinn
einkennist af baráttu mismunandi túlkana. Ef ein túlkun lýtur í lægra haldi
fýrir annarri dregur úr mætti hennar, en sú sem nær yfirhöndinni eykur vald
sitt. Hugtakið „vald“ er í þessu samhengi mjög vítt, enda veltur það á þörfum
og hagsmunum einstaklinga eða hópa hvernig valdsaukning er skilgreind.
Afstæðishyggjan sem aflausn frá öðrum sannleiksviðmiðum en viljanum
til valds leiðir til er augljós. Nietzsche reyndi hvorki að stemma stigu við
henni né leysa úr mótsögnunum sem hún veltir upp. Magnús Baldursson
hefur bent á að Jurgen Habermas gagnrýni Nietzsche fyrir að aðgreina
einungis tvær gerðir heimstengsla sem framkalli illleysanlegar mótsagnir í
sannleikskenningu hans:
Annars vegar þekkingartengsl, sem stjórnast af sanngildi setninga og
dóma um heiminn, og hins vegar hagnýt tengsl, sem stjórnast af
áhrifum og árangri athafna okkar í heiminum. Boðberum viljans til
valds er sameiginlegt að reyna að umsnúa hinni hefðbundnu for-
gangsröð milli þekkingar og vilja. Þessi tilraun er hins vegar dæmd til
að mistakast vegna þess að það er augljóslega hvorki hægt að gera
neinar athafnaáætlanir né meta árangur athafnanna nema með hlið-
sjón af einhvers konar (gildis)viðmiðum. Af þessu ræður Habermas
að viljinn til valds sé í raun og veru háður þeim viðmiðum sem hann
afneitar.17
í framhaldi af því er hægur leikur að að afsanna sannleikskenningu
Nietzsches með því að sýna fram á að hún nýtist betur viljanum sem heldur
henni ffam. Nietzsche verst ekki slíkum mótbárum þar sem hann er full-
44
TMM 1997:3