Tímarit Máls og menningar - 01.09.1997, Blaðsíða 24

RÓBERT H. HARALDSSON
ávextirnir á trjánum . . . þær verða að bera vott um einn vilja, eitt
heilbrigði, einn jarðveg, eina sól.29
Nietzsche grípur oft til trjá-líkinga þegar hann lýsir eigin þroskasögu og
einnig þegar hann lýsir Zaraþústru. Fáir hneigjast til að aðskilja lífsanda
trésins ff á efniviði þess en þeirrar tilhneigingar gætir í afstöðu manna til dýra
og hún virðist allsráðandi í afstöðu þeirra til eigin tegundar. Fyrir Nietzsche
verður tréð lifandi tákn um einingu efnis og anda, myrkurs og birtu. Að þessu
leyti er hann ekki ólíkur ljóðskáldunum. f bréfi til ungs ljóðskálds skrifar
Rainer Maria Rilke m.a.:
Að vera listamaður merkir: Að mæla hvorki né telja heldur þroskast
eins og tré sem rekur ekki á eftir eigin safa, heldur stendur öruggt í
stormum vorsins, hvergi smeykt um að sumarið komi ekki. Það
kemur. En það kemur aðeins til þeirra sem hafa þolinmæði, sem
standa þarna eins og eilífðin lægi við fætur þeirra, svo óviðjafnanlega
þögul og takmarkalaus. Ég nem það dag hvern, nem það með sársauka
sem ég er þakklátur fýrir: Þolinmœði er allt.30
Til að verða, eins og Hannes Pétursson orðar það, „laufgræn harpa í höndum
myrkurs og birtu“ þarf mikla þolinmæði. Nietzsche er ekki síður iðinn við
að leiða lesendum sínum fyrir sjónir mikilvægi þolinmæði en ljóðskáldin. í
þessu viðfangi er athyglisvert að skoða eftirfarandi hugleiðingu um óþolin-
mæði úr Mannlegt, alltof mannlegt
Það er nákvæmlega sá sem er að verða sem ekki fær afborið verðand-
ina: Hann er of óþolinmóður fýrir hana. Unglingurinn neitar að bíða
þar til að, eftir miklar yfirlegur, þjáningar og skort, mynd hans af
mönnum og hlutum er fullgerð: Þess í stað... varpar hann sér í faðm
heimspekings eða ljóðskálds, og verður því um langt skeið að neita
sjálfum sér og gerist lénsmaður. Hann lærir margt í þeirri vist; en oft
gleymir unglingurinn því sem hann hefur ríkustu ástæðu til að læra
og þekkja: Sjálfum sér; hann verður flokksbundinn allt sitt líf.31
Hér leggur Nietzsche ósköp hversdagslegan skilning í þolinmæðina, hún er
hæfileikinn til að bíða, skuldbinda sig ekki of snemma, leyfa hlutunum að
vaxa í ró og næði. Ekki er síður mikilvægt að Nietzsche rekur orsök þess að
einstaklingurinn finni ekki sjálfan sig til óþolinmæði. öfugt við það sem
gagnrýnendur Nietzsches ætla leggur hann áherslu á mikilvægi dygða ná-
kvæmlega á þeim stað sem hann ræðir um mikilvægi sjálfssköpunar,32 þótt
hann haldi því vitaskuld einnig fram að dygð án sjálfsköpunar eða sjálfsleitar
sé hættuleg. Þessi tilvitnun er sannarlega ekkert einsdæmi. Nietzsche semur
t.d. ljóð þar sem segir:
22
TMM 1997:3