Tímarit Máls og menningar - 01.03.1998, Blaðsíða 65

FÍFLIÐ ER ENGINN FÁVITI
dansa, syngja, leika og tjá sig með látbragði einu saman. Þessi leikflokkur
ávann sér fádæmahylli bæði í heimaborginni, Mílanó, og um gervalla Ítalíu.
Snörp þjóðfélagsádeilan beindist ekki síst að mafíunni, opinberum skrif-
finnum og rómversk-kaþólsku kirkjunni, enda fór Dario Fo ekki varhluta af
illmælgi, persónulegum árásum og hótunum. Hann mátti líka þola eitraðar
örvar öfundsýki og rógs af hendi stofnanaleikhúsanna. Versta áfallið var samt
þegar Franca Rame kona hans var numin á brott og höfð í haldi hjá
hægrisinnuðum öfgamönnum árið 1973. Þá ógnsömu reynslu færði Dario
Fo í sviðsbúning í leikritinu „Stupro“ (Nauðgun).
Mótunarárin
Dario Fo hóf námsferil sinn með því að leggja stund á listfræði og húsagerð-
arlist. Hann er kominn af norður-ítölskum bændum og verkamönnum,
fæddur í Sangiano við Lago Maggiore. Afi hans var einn af mörgum sagna-
mönnum héraðsins, svonefndum fabulatori. I leikritinu „Mistero buffo“
(1969) er Fo sjálfur einmitt slíkur miðlari fornrar hefðar. Leikritið er endur-
gerð texta frá 15du öld og sýningin fjögra tíma löng. Fo er einn á sviðinu,
klæddur svartri peysu og svörtum buxum með hljóðnema í hendi. Hann
leikur öll hlutverkin og tengir saman atriði með því að tala beint til áhorf-
enda. Óvægilega hæðist hann að misbrestum og sýndarmennsku samfélags-
ins og leggur um leið áherslu á gildi alþýðumenningar.
Meðan Dario Fo var við nám í Mílanó sótti hann leikhús borgarinnar með
það eitt fyrir augum að blístra niður leiksýningar. Það var hollustutjáning
hans við þá sönnu sviðslist, sem hann saknaði í vatnsbornum gamanleikjum
ítalskra leikhúsa uppúr seinni heimsstyrjöld á sama tíma og ítalskar kvik-
myndir áunnu sér alheimshylli með raunsærri og nærgöngulli könnun
hvunndagslífsins.
Á árunum kringum 1950 var Dario Fo við listnám í París og komst þá í
færi við Marcel Marceau og óviðjafhanlega látbragðslist hans, sem reykvískir
leikhúsgestir höfðu kynni af þegar hann kom fram í Þjóðleikhúsinu í júní
1966. Varð sú reynsla til að opna augu unga mannsins fýrir ókönnuðum
möguleikum leiklistarinnar. Nokkrum árum síðar frumsýndi hann í Mílanó
tvær revíur í nýjum stíl, sem um sumt minntu á þöglu kvikmyndirnar, sem
þeir Buster Keaton og Charlie Chaplin lyftu í listrænt veldi.
Árið 1958 sá Dario Fo sig knúinn til að koma sér upp eigin leikflokki og
sýndi fjóra einþáttunga undir samheitinu „Þjófar, vaxmyndir og naktar
konur.“ Þar birtist ný tegund skopleiks, furðuleg blanda fjarstæðukenndra
manngerða og ótrúlegustu hausavíxla sem komu áhorfendum í opna
skjöldu, þannig að menn voru ekki fyllilega með á nótunum til að byrja með,
TMM 1998:1
55