Tímarit Máls og menningar - 01.03.1998, Blaðsíða 29

EFÍNN ER ÆÐSTUR ALLRA GILDA
ekki er hægt að miðla til ungra höfunda. Sá sem fæddist sex árum síðar í
Þýskalandi, sá sem sleit barnsskónum uppúr stríðinu sér hlutina strax í allt
öðru ljósi. Klofningur eins og styrjöld eða harðstjórn rýfur hið eðlilega
miðlunarsamband kynslóðanna. Á tímabili voru rof af þessu tagi tíðari en
áður hafði verið og áhrifa þessa gætir enn í þýskum bókmenntum.
L.P.: Lítum á fyrstu tvær setningarnar í þessari frásögn: „Gærdagurinn verður
það sem morgundagurinn var. Sögur dagsins í dag þurfa ekki að gerast í dag.“
Þessar tvær setningar birta í hnotskurn það sem ég leyfí mér að kalla
„skáldsögulega heimspeki“ þína um mannkynssöguna. Strax í Blikktromm-
utmi skrifaðirðu ekki um miðbik aldarinnar sem röð atburða, heldur óreiðu
sem orsakaðist af hinum sjóðbullandi huga dvergsins Óskars. í Der Butt
(Flyðrunni, 1977) tekst þér að þjappa allri mannkynssögunni, frá forsögu-
legum tíma til okkar daga, saman á níu mánuði, meðgöngutíma barns. í
Hundejahre (Hundaárunum, 1961) hefur maður á tilfinningunni að hálf öld
sé dregin saman í myndhverfingar um hund. Og í síðustu skáldsögunni,
Víðáttunni, er eins og við séum ennþá stödd í rúmlega hundrað ára gamalli
skáldsögu eftir Theodor Fontane. Rétt eins og í hugarheimi hverrar mann-
eskju, og þar af leiðandi í skáldverkum, væri flestum spurningum um liðna
tíma enn ósvarað. Rétt eins og mannkynssagan, fortíðin, gæti aldrei orðið
endanleg...
G.G.: í annarri frásögn, stuttri bók sem nefnist Kopfgeburten oder Die
Deutschen sterben aus (Óforml.: Fæðing út um höfuðið eða Þjóðverjarnir
deyja út, 1980) ímyndaði ég mér nýtt tímaskyn, bókmenntalegt, ef svo má
segja: forsamframtíð. Með þessu hugtaki langaði mig til að undirstrika að
bæði sem einstaklingur og þátttakandi í mannkynssögunni liti ég svo á að
hin hefðbundna röð þátíðar, nútíðar og framtíðar, þar á meðal kvíði, væri
ekkert annað en þvingandi, þrúgandi tilbúningur og að eitt af því sem
bókmenntirnar gætu gert væri að leysa upp og losa um tímann. Hugsanir
okkar, hugleiðingar og draumar lúta heldur ekki neinni tímaröð. Löngu
liðnir atburðir geta orðið svo áleitnir að þeir yfirskyggja nútímann. Fólk
getur líka kviðið framtíðinni svo mjög að það hættir að sjá núveruleikann
sem umlykur það. Allt blandast þetta saman, og þannig lít ég líka á mann-
kynssöguna þegar ég skrifa. Sagnfræðingnum ber að safna heimildum og
skrá þær og verður þar af leiðandi að vinna í tímaröð. En einnig hann áttar
sig síðan á því að tiltekið tímaskeið sem hann skynjaði fyrst sem nútíma var
aðeins framlenging á fortíð. í nýjustu skáldsögu minni, Víðáttan, vann ég
kerfisbundið með þetta tímaskyn. Aðalpersónan mín, Theo Wuttke, sem allir
kalla Fonty, er uppi samtímis á 19. og 20. öld. Hann segir setningar sem byrja
TMM 1998:1
19