Tímarit Máls og menningar


Tímarit Máls og menningar - 01.03.1998, Blaðsíða 45

Tímarit Máls og menningar - 01.03.1998, Blaðsíða 45
í GUÐLAUSU FJAÐRAFOKI I. Hugsi maður umfegurð ... horfðu ekki, heldur leggðu aftur augun og breyttu um sjóngáfu og vektu þá sem allir hafa en fáir nota.1 Það var Plótínos (205-270?) sem sagði fegurðina verða til með þátttöku manns. Þátttaka hans sjálfs var slík að hann blygðaðist sín fyrir að vera í líkama og vildi ekkert láta uppi um foreldra sína, ætterni, eða land sitt. Óvíst er því um uppruna hans, en hann er talinn hafa fæðst í Egyptalandi og flutt til Rómar um eða eftir miðjan aldur. Þar rak hann skóla og er sagður einn frumlegasti hugsuður þeirrar stefnu í heimspeki sem kölluð er nýplatonismi. Það var líka hann sem vildi reisa borg í Rómaveldi, byggða á hugmyndum Platons úr Ríkimt. Frægur er hann fyrir Níundir sínar, ritgerðasafh byggt á sex hlutum og hefur hver um sig níu ritgerðir að geyma. Ritgerðin „Um fegurðina" er ein þeirra og er hún til á íslensku í þýðingu Eyjólfs Kjalars Emilssonar. Ef spurt er um áhrif hugmynda Plótínosar í heimspeki og bókmenntum Vesturlanda, verða þekkt nöfn á vegi manns. í röðum kristinna platonista skjóta upp kollinum Ágústínus (354—430) og Bóethíus (ca. 480-524), en í formála að þýðingu sinni fjallar Eyjólfur um áhrif Plótínosar og nýplaton- isma á helstu kennismiði kristinnar guðfræði, sem og seinni tíma hugsuði og skáld. Ritgerðin um fegurðina, ásamt annarri ritgerð Plótínosar um sama efni, „Um hina huglægu fegurð“, er í stuttu máli sögð hafa sett varanlegt mark á hugmyndir vestrænna manna „um eðli fegurðarinnar og stað hennar í tilverunni."2 í huga Ágústínusar eru hugmyndir Plótínosar reyndar sagðar marka svo djúp spor að þegar kemur að túlkun hans og tjáningu á sjálfum sér í heiminum, sprengi hann af sér hugmyndaheim kristni.3 Einnig er sagt að um leið og Ágústínus lauk upp keisaradæmi kristni hafi hann opnað hliðið að ríki hins innra lífs, því sem hann hélt opnu um aldir.4 En hver er fegurðin sem verður til með þátttöku manns? í níundu ritgerð fimmtu Níundar fjallar Plótínos sérstaklega um hana, hvernig líf allra manna er frá fæðingu frekar bundið sviði skilningarvita en vitsmuna og hvernig fólk svarar af nauðsyn kalli efnis. Sú hræring sem fær hann til að álykta um að fegurðin verði til með þátttöku manns er hreyfingin frá ánægju til andúðar, eða hvernig sama efni vekur á víxl ánægju manns og andúð. Og sú hugsun sem leiðir Plótínos áfram er að fegurð efnis sé fengin að láni. En hvað svo? Fólk sem glímir á víxl við sæta og súra ávexti skynjunarinnar; það góða og það vonda og finnst lífi sínu vel varið í að eigna sér hið fyrra en skella hurðum á hið síðara, er líkt og þungu fúglarnir sem hafa samsamað sig um of jarðlífinu: Þrátt fyrir þá vængi sem náttúran hefur gefið þeim, hefja þeir sig TMM 1998:1 35
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116
Blaðsíða 117
Blaðsíða 118
Blaðsíða 119
Blaðsíða 120
Blaðsíða 121
Blaðsíða 122
Blaðsíða 123
Blaðsíða 124
Blaðsíða 125
Blaðsíða 126
Blaðsíða 127
Blaðsíða 128
Blaðsíða 129
Blaðsíða 130
Blaðsíða 131
Blaðsíða 132

x

Tímarit Máls og menningar

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tímarit Máls og menningar
https://timarit.is/publication/1109

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.