Tímarit Máls og menningar - 01.03.1998, Blaðsíða 125

RITDÓMAR
hér sé á ferðinni dæmigert dagbókar-
form. Og þá dagbók konu ef marka má
nöfnin tvö „erta“ og „didda“. Undireins
á fyrstu síðu eru þó ýmis teikn á lofti um
að áherslan á dagbókarformið þjóni
einkum þeim tilgangi að grafa undan
þessu formi. Fyrst verður vart við und-
arlega tímaskynjun, þar sem enga tíma-
setningu er að finna í verkinu. Tíma-
skynjun dagbókarritara er hringlaga,
vikudagarnir líða án tölulegra tímasetn-
inga. Línuleg tímaskynjun hlýtur að telj-
ast aðall dagbókaformsins, og öðlast
hringlaga tímaskynjunin róttækan
merkingarauka þegar henni er stefnt
gegn ævisögulegu formi. Hringlaga tími
þjónar þannig öðrum þræði þeim til-
gangi að veitast að þeim línulega sem
dagbókarformið hlýtur óhjákvæmilega
að vekja væntingar um. Og ekki er nóg
með að línulegu tímatali sé varpað fýrir
róða, heldur verður hinn rammhefð-
bundni og heildstæði dagbókarskrifari
fljótlega að flöktandi og jafnvel tvístruðu
sjálfi.
Það er aldrei að vita hverskonar sjálf
dúkkar upp í dagbókarfærslunum, ólík-
ustu „ég“, „hann“, „hún“, „hin“ og „þau“
yfirtaka vitund textans til skiptis og er
engan veginn hægt að kveða eitt í kútinn
á kostnað annars. Leitin að einu yfirskip-
uðu dagbókarsjálfi ber engan árangur.
Ólíkustu frásagnartegundir koma
sömuleiðis upp úr kafinu og stíllinn
hreinlega stökkbreytist á stundum. í
sumum færslunum eiga sér stað dramat-
ísk samtöl tveggja einstaklinga, afbrigði-
legar reynslusögur karla eru afhjúpaðar
af þriðju persónu sögumanni í öðrum
færslum, eintöl ólíkra kvenpersóna í
fýrstu persónu frásögn er víðs vegar að
finna, og jafnvel færslur sem innihalda
spakmæli eins og: „fimmtudagur/ til-
gangur lífsins er ekki að vita, heldur
slefa.“(68). Eitt af þessum mörgu sjálfum
sem tala, eða brot af einu þeirra, er að
finna í ljóðum sem annað veifið yfirtaka
dagbókarfærslurnar og umbreyta þeim í
ljóðform: „miðvikudagur/ mig langar að
biðjaþig bónar/og best er hve lítil hún er/
taktu tillit til betri sjónar/ og settu poka
yfir hausinn á þér.“(78).
Enn og aftur er formið síðan afbyggt
með átökum þessa tvístraða sjálfs, sem
glímir ekki einungis við sálartetrið og
umhverfið heldur rými bókarinnar, þar
sem það er í óðaönn við að búa sig til:
„get kannski átt í samskiptum við þessa
bók, sé til.“ Þannig hefst textinn og vekur
ekkert sérstakt traust hjá þeim lesanda
sem af gömlum vana væntir einlægrar og
áreiðanlegrar sjálfsveru. Með því að efast
um samband sitt við bókina veikir sjálfið
þann grunn sem dagbókarformið byggir
á samkvæmt aldagömlum viðmiðum
bókmenntastofnunarinnar. Sjálfið virð-
ist að minnsta kosti gefa í skyn að „dag-
bókin“ sé fordómafullt og samfélagslega
skilyrt fyrirbæri sem því er hugsanlega
fýrirmunað að eiga í samskiptum við. I
sömu andrá eru viðtökurnar gerðar að
áhyggjuefni. Hvernig lítur sjálfið út þeg-
ar það er orðið að texta og hver les text-
ann og á hvaða forsendum?
Formið í Ertu er afbyggt með hring-
laga tíma, tvístraðri sjálfsmynd og
margskonar bókmenntategundum sem
er blandað saman, eins og ljóðum, frös-
um og leikþáttum. Allt ber þetta grótesk-
unni vitni, og álít ég hana grundvalla
þetta allt og að sama skapi grundvallast
hún af þessu öllu. Hreyfiaflið, eða
þroskaferlið í Ertu virðist einkennast af
því að neita viðtakanda um hefðbundna
sjálfsleit og samsömun við textann. Þessi
skáldsaga hlýtur ávallt að bregðast hefð-
bundnum væntingum um bæði upp-
byggingu og ásættanlega kvenmynd í
dagbókarformi, af því einfaldlega að
hvorutveggja er gróteskt. Kvenmynd sem
heldur dagbók er þannig skýrt afmörkuð
formgerð að nákvæmlega sama marki og
sjálft dagbókarformið sem gerir ráð fýrir
línulegum tíma, trúnaðartrausti og einni
heilsteyptri sjálfsmynd. í Ertu virðist mér
sem allar formgerðirnar séu afbyggðar
TMM 1998:1
115