Tímarit Máls og menningar - 01.03.1998, Blaðsíða 88

ÁRNl BJÖRNSSON
enn frekari skrifta af þessum toga. Aukþess er alkunna að margir menn verða
gripnir einskonar varðveisluáráttu þegar þeir finna á sér að gömul verðmæti
séu að glatast. Það á jafnt við um fornminjar og söguefni. En hér er reyndar
komið nálægt hinum huglægu forsendum sagnaritunarinnar sem ffæði-
menn hafa einkum dvalist við og ekki átti að vera efni þessarar greinar.
Niðurstaða
Margskonar forsendur hafa að sjálfsögðu stuðlað að upptökum íslenskrar
sagnaritunar á móðurmálinu, og hafa þær víða verið raktar. Hér þótti ástæða
til að benda á mikilsvert samfélagslegt grundvallaratriði sem mjög hefur
verið vanrækt að fjalla um.
Tilgátan er sú að ein meginástæða þess að tekið var í upphafi að skrifa
bækur á móðurmáli íslendinga á miðöldum hafi hvorki verið einstakt
gáfnafar né einangrun þjóðarinnar, heldur sú skemmtilega tilviljun að rit-
listin skyldi berast til íslenskra bænda meðan nokkur hluti þeirra var enn
snöggtum frjálsari en flestir starfsbræður þeirra sunnar í Evrópu. Þeir hafa
því átt rýmri kost en hinir á þeirri afþreyingu sem kallast getur bókmenning.
Þessu athæfi var haldið áfram þótt stöðugt fækkaði hinum frjálsu miðl-
ungsbændum og leiguliðar kæmu í þeirra stað. Eftir að íslendingar voru eitt
sinn komnir á bragð söguritunar á eigin máli varð eftirleikurinn auðveldari
fyrir hinn söguglaða hluta þjóðarinnar að halda nokkurri bókmenningu við
fram eftir öldum og meðal allra stétta.
Ritaskrá
Þar sem enginn hefur mér vitanlega útfært fyrrnefnda hugmynd til hlítar er ekki beinlínis hægt
um vik að leggja fram lista um heimildarit. Þess í stað skal birt skrá um nokkur yfirlitsrit sem
snúast að einhverju leyti um upphaf íslenskrar sagnaritunar eða forsendur hennar. Þeim er að
mestu raðað eftir aldri verka og höfunda, en í sérstakri skrá (B) verður auk þess vísað á nokkra
staði þar sem höfundar virðast komnir á sporið að áþekkri niðurstöðu og hér var sett ffarn.
A.
Peter Erasmus Múller. Sagabibliotek. Kh. 1817-20.
Om den islandske Historieskrivnings Oprindelse, Flor og Undergang. Kh. 1832.
Rudolf Keyser. Nordmændenes Videnskabelighed og Litteratur i Middelalderen. Kristiania
1866.
Konrad Maurer. Ober die norwegische auffassung der nordischen literaturgeschichte. [Andsvar
við bók Keysers] Múnchen 1867.
Ueber die Ausdrucke: altnordische, altnonvegische & islandische Sprache. Múnchen 1867.
Finnur Jónsson. Den oldnorske og oldislandske litteraturs historie. 1-3. Kh. 1894-1902.
William Paton Ker. Epicand Romance. London 1897.
The Dark Ages. New York 1904.
78
TMM 1998:1