Uppeldi og menntun - 01.06.2015, Qupperneq 11

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 24(1) 2015 11
lOFTUr gUTTOrmssOn
voru helgaðar hinu samþætta þema misserisins, Skóli og samfélag (ÞÍ. KHÍ 2013.
DB/136/3). Aðfari að því fyrstu þrjár vikur misserisins var hópefli og kynning á
námi í grunnskóla og aðferðum við rannsóknir á skólastarfi. Að þessu loknu hófst
hið eiginlega þema (Skóli og samfélag) sem samþætt var úr greinunum félagsfræði,
skólasögu, uppeldisfræði, íslensku (barnabókmenntum) og trúarbragðasögu/kristin-
fræði. Þetta samþætta þema skiptist í sex efnissvið sem fengist var við að jafnaði í tvær
vikur hvert. (Að fenginni reynslu var sviðunum reyndar fækkað í þrjú strax á næsta
kennsluári, 1979–1980.)
Af hinum vikulegu kennslustundum, 21 talsins, kom ekki nema þriðjungur í hlut
fyrirlestra og umræðutíma en afgangurinn í hlut verkefnatíma þar sem valfrelsi og
ábyrgð færðist yfir á herðar nemenda. Í þessum síðastnefndu tímum var til þess ætlast
að hópar 3–4 nemenda í hverjum 20 nemenda „bekk“ kæmu sér saman – innan hvers
efnissviðs og að höfðu samráði við kennara – um verkefni til könnunar, úrvinnslu,
kynningar og mats.
Það lætur að líkum að þessi námsskipan gerði ríkar kröfur til nemenda um virkni,
sjálfstæði og samstarfsleikni og hún reyndi ekki síður á kennara, hvað hið síðast-
nefnda varðar. Hver þeirra þurfti að setja sig nægilega vel inn í efni þeirra fyrirlestra
sem samkennararnir fluttu til þess að geta stjórnað umræðum nemenda um þau og
hið sama á að nokkru leyti við um verkefnin þótt leiðsögn um þau væri reynt að
skipta milli kennara eftir sérþekkingu þeirra á efninu. Þemakennararnir héldu viku-
lega fundi með fulltrúum nemenda, einum fyrir hvern bekk. Verkefni fundanna var
að leysa úr þeim mörgu og oft óvæntu vandamálum sem upp komu við framkvæmd
þessarar nýju námsskipanar.
Allt fram á tíunda áratug síðustu aldar setti þemaskipulagið mjög áberandi mark
á náms- og kennsluhætti í KHÍ, einkum á 1. námsári. Gögn um þessa námsskipan
eru aðgengileg1 en fátt hefur birst um hana á prenti. Um aðdragandann, andófið sem
varð kveikjan að henni, finnst enn færra ritað. Þó hefur einn nemendanna í KHÍ á
umræddu tímabili fjallað um bakgrunn þessarar átakasögu í meistararitgerð (Gunnar
Börkur Jónasson, 2004). Og tveir aðrir nemendur, sem voru þátttakendur í atburða-
rásinni, byggðu kennsluritgerð sína m.a. á reynslunni af þessum átökum (Guðbjörg
Pálsdóttir og Rúnar Sigþórsson, 1978).2
Í þessari grein styðst lýsing á námsskipan og starfsskilyrðum við KHÍ fram til 1975
aðallega við lög, reglugerðir og stjórnsýslugögn en rakning atburða 1975–1978 byggist
einkum á fundargerðum skólastjórnar og skólaráðs (Reglugerð um Kennaraháskóla
Íslands nr. 175/1974, 37. gr.) og málgögnum nemenda. Þessi síðastnefndi heimilda-
flokkur nýtist jafnframt vel til að varpa ljósi á viðhorf fyrirliða nemenda. Aftur á
móti skortir aðgengilegar samtímaheimildir um afstöðu einstakra kennara eða hópa
kennara til þess málstaðar sem nemendur beittu sér fyrir. Af þessum sökum – og í
vöntun einhvers betra – verður hér stuðst nokkuð við persónuleg gögn og minnisnótur
í fórum greinarhöfundar sem var kennari við KÍ frá 1967 og síðan lektor við KHÍ og
tók sjálfur virkan þátt í undirbúningi þemanámsins (Gunnar Börkur Jónasson, 2004,
bls. 41; Ingólfur Ásgeir Jóhannesson, 1991, bls. 127).3
Markmiðið með greininni er að rekja helstu áfanga umræddrar andófs- og baráttu-
sögu sem nú mun flestum ókunn nema þátttakendunum sjálfum. Rakningin fylgir