Uppeldi og menntun - 01.06.2015, Blaðsíða 54

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 24(1) 201554
„bArA Fimm mínúTUr í viðbóT“
vegna netnotkunar og hafa í vaxandi mæli leitað eftir aðstoð hjá heilbrigðisþjónustu,
félagsþjónustu og lögreglu vegna vanda af völdum hennar (Charlie, HyeKyung og
Khoo, 2011; Ko, Yen, Yen, Chen og Chen, 2012; Leung og Lee, 2012; Willoughby, 2008).
Eitt áherslusvið rannsókna á netnotkun unglinga varðar svokallaðan netávana
(e. internet addiction) (Aydm og San, 2011), þ.e. áráttuhegðun sem hefur neikvæð
líkamleg og félagsleg áhrif. Dæmi um slík áhrif eru skortur á svefni og erfiðleikar í
samskiptum (Yellowlees og Marks, 2007). Það getur hins vegar verið erfitt að greina
í sundur neikvæð áhrif internetnotkunar og aðra þætti í lífi ungs fólks. Þannig hafa
rannsakendur bent á að samskipti á netinu geti haft jákvæð áhrif á unglinga, t.d. þá
sem eiga við félagsfælni og þunglyndi að stríða, á meðan önnur notkun þeirra geti
haft neikvæð áhrif, eins og til dæmis stöðugt flakk á milli netsíðna en þess konar
notkun hefur verið tengd við þunglyndi og kvíða (Selfhout, Branje, Delsing, ter Bogt
og Meeus, 2009). Ennfremur hafa rannsóknir bent til þess að netnotkun hafi meiri nei-
kvæð áhrif á þau börn sem eiga við tilfinningavanda að etja (Vandoninck, d’Haenens
og Segers, 2012).
Tilgangurinn með þessari rannsókn er að öðlast skilning á samskiptum unglinga
og foreldra hvað netnotkun snertir. Á síðustu árum hefur sífellt meira verið fjallað um
áhrifamátt fjölskyldunnar og mikilvægt er að fræðasamfélagið rannsaki áhyggjuefni
samfélagsins hverju sinni en þar hefur netávana borið mjög á góma síðustu ár. Því er í
þessari grein leitast við að skoða frá sjónarhóli unglinga þau áhrif sem foreldrar hafa á
netnotkun barna sinna og hvaða leiðir þeir nota til að stýra notkuninni.
nEtnOtKUn Og nEtáVani
Rannsakendum ber saman um að netnotkun teljist of mikil þegar hún er farin að koma
niður á „eðlilegu“ lífi einstaklinga. Notuð hafa verið mismunandi hugtök til að lýsa
þessu ástandi, t.d. netfíkn, ávani, misnotkun, árátta og þráhyggja. Hugtakið netfíkn
(e. internet addiction) var einna fyrst notað af sálfræðingnum Young (1998), en hún
hefur sérhæft sig í netfíkn. Hún lýsti slíkri netfíkn sem víðfeðmum vanda sem hefði
áhrif á hegðun og stafaði ekki af inntöku hughrífandi efna (Young, 1998; Zhong o.fl.,
2011). Young (1998) nálgast viðfangsefnið á þeim forsendum að um sé að ræða áráttu-
hegðun af svipuðum toga og til dæmis spilafíkn. Aðrir telja að þar sem hægt sé að
tengja tilgang netnotkunarinnar við aldur og samfélagið sjálft þá sé netfíkn ekki rétta
orðið yfir mikla netnotkun, heldur sé réttara að nota orð eins og netávana (Charlie
o.fl., 2011; Israelashvili, Kim og Bukobza, 2012). Einnig hefur verið bent á að enn sem
komið er hefur netfíkn ekki verið skilgreind sem geðsjúkdómur í DSM-matslistanum
(Diagnostic and Statistical Manual) (Charlie o.fl., 2011). Rannsóknarhópur EU NET
ADB notaði í rannsókn sinni Young´s Internet Addiction Test (IAT) mælikvarðann, sem
skilgreinir netávana á eftirfarandi hátt: „Netávani (Internet addictive behaviour, IAB)
er hegðunarmynstur sem einkennist af stjórnleysi á internetnotkun. Þess konar hegð-
un getur mögulega leitt til einangrunar og dregið úr félags- og námslegri virkni og
áhuga á tómstundum, og haft áhrif á heilsu“ (Tsitsika, Tzavela, Mavromati, EU NET
ADB Consortium, 2012).