Morgunblaðið - 30.04.2015, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 30. APRÍL 2015
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Víða úr ver-öldinni ber-ast fréttir
um að fólk sé myrt
í þúsundatali á
hverjum einasta
degi. Morðin hafa
fylgt manninum
lengi. Sum þeirra
mætti flokka sem hluta af
venjulegri tilveru, svo óvenju-
lega sem slík flokkun hljómar.
Engin þjóð sleppur alveg við
þess háttar atvik. Ekki einu
sinni þær, sem siðvæddastar
þykja og með fágaðastan
þroska, sleppa.
Tilvikin eru að vísu hlut-
fallslega fæst þar. Persónu-
legur harmleikur í fjölskyld-
um er drýgstur hluti tilvik-
anna.
Annars staðar eru menn
mun stórtækari.
Hryðjuverkamenn eru
fyrirferðarmestir um þessar
mundir. Þeir áskilja sér rétt
til þess að myrða saklausa
borgara í þágu málstaðar síns.
Málstaðinn segja þeir heilag-
an og ódæðisverkin hetjudáð
sem hefji ódæðismanninn í
hæstu hæðir um eilífð.
Boko Haram í Afríku, liðs-
menn Ríkis íslams og samtök
fast- eða laustengd þeim, eru
dæmi um þetta.
Vestræn ríki skilgreina
slíka aðila sem óvinveitta her-
menn og stríðsaðgerðir gagn-
vart þeim eigi því við, þótt
stríðsyfirlýsing að alþjóða-
lögum sé ekki gefin út.
Mannaðar og mannlausar
flugvélar og fjarstýrð flug-
skeyti eru því notuð til að fást
við þessa tegund morðingja og
fljóta sakleysingjar óhjá-
kvæmilega með í aðgerðunum.
Annars staðar, meðal ann-
ars víða í Suður-Ameríku, eru
skipulögð glæpagengi undir
vopnum. Þau takast á um áhrif
og því fækkar liðsmönnum
þeirra einatt í uppgjöri þeirra
á milli. En þegar hið opinbera
vald nær árangri og hand-
samar klíkumenn eru þeir
færðir fyrir dómstóla. Fer þá
nokkuð eftir þroskastigi við-
komandi ríkja hversu traust
gyðja réttlætisins reynist.
Þeim ríkjum fækkar, sem
hafa dauðadóma sem enda-
punkt refsirammans.
Í gær bárust fréttir frá
Indónesíu um að 8 eiturlyfja-
smyglarar hefðu verið skotnir
þar í morgunsárið. Fréttir af
því voru meiri en ella þar sem
tveir Ástralar og einn
Brasilíumaður voru í hópi
dauðadæmdra. Sama dag bár-
ust fréttir um að Kim Jong-un,
leiðtogi Norður-Kóreu, hefði
látið taka 15 meðlimi hersins
af lífi, þar sem efast var um
hollustu þeirra við leiðtogann.
Kínversk yfirvöld dæma
menn til dauða
fyrir margvíslega
glæpi og eftir rétt-
arhöld eru hinir
dæmdu teknir af
lífi strax eftir að
dómur er upp
kveðinn.
Liðsmenn Ríkis
íslams láta sér ekki hryðju-
verkin ein duga. Þeir dæma
fólk umsvifalítið til dauða á
sínum yfirráðasvæðum, sem
eru nú stærri en mörg ríki
heims ráða. Fullnusta „dóm-
anna“ fer fram fyrir augum
lýðsins. Menn eru háls-
höggnir, brenndir í búrum,
skotnir í hnakkann af börnum
og unglingum, aflimaðir,
grýttir og barðir. Þeir, sem
taldir eru sekir um glæpinn
samkynhneigð eru leiddir upp
á þak hárra bygginga og varp-
að fram af. Lifi þeir fallið af,
bíður „almenningur“ með
grjót í hendi og murkar með
grjótkasti úr þeim þá líftóru
sem enn kann að leynast.
Það lýðræðisríki, sem enn er
hvað drýgst í fullnustu dauða-
refsinga, Bandaríkin, hefur
annan hátt á.
Þar fara fram opin réttar-
höld þar sem lærðir menn úr
mörgum fræðigreinum færa
fram efnisatriði málsins. undir
umsjón dómara og kviðdómur
dæmir loks um sekt.
Ef refsimál endar með
dauðadómi, eru menn í mörg
ár eftir dóminn á svo kölluðum
dauðadeildum, til að tryggja
að hinn dæmdi megi tæma alla
hugsanlega áfrýjunarkosti.
Eru menn iðulega mun lengur
á slíkum dauðadeildum en
tíðkast að hafa menn, dæmda
fyrir sambærilegar gjörðir á
Íslandi, í fangelsi fyrir þann
glæp. Föngum er þá jafnvel
haldið í klefum sínum í 23 tíma
á sólarhring allan þann langa
tíma.
Ekki verður séð að hin mikla
harðneskja og refsigleði hafi
haft þau varnaðaráhrif þar
vestra sem hlýtur þó að vera
eitt aðalmarkmiðið.
Stuðningur við dauðarefs-
ingu í Bandaríkjum virðist
minnka örlítið með hverju ári
sem líður. Þegar DNA-tæknin
þróaðist kom í ljós að fjöl-
margir dæmdir menn, jafnvel
dauðadæmdir, gátu ekki hafa
framið glæpinn.
Nú nýverið var upplýst að
sérfræðingar hinnar virtu
alríkislögreglu FBI höfðu of-
túlkað vísindalegar rannsóknir
á hársýnum ákæruvaldinu í
hag, í allt að 95% tilvika með
alvarlegum afleiðingum.
Mistök eða misnotkun af því
tagi getur komið fyrir alls
staðar, en það er örðugra úr að
bæta sé dauðarefsing heim-
iluð.
Í þúsundir ára hefur
maðurinn talið
dauðarefsingu
sjálfsagðan hluta
refsirammans,
allt þar til nú}
Dauðarefsing á flótta
É
g á mér nokkra áningarstaði í
Lundúnum sem eru í sérstöku
uppáhaldi. Ég nýt þess að standa
við suðurbakka Thames, ekki
síst í kvöldljósi, svolgra í mig lífs-
stílskaffi í ferðamáli og horfa á báta líða upp og
niður ána sem leiftrar fyrir augum mér meðan
ég hugsa um ekkert sérstakt, jafnvel ekki neitt
– kannski vegna þess að maður kemst ekki hjá
því að sakna hafsins ef maður ólst upp í nálægð
við það og tengir hreyfingar þess og ólgu ómeð-
vitað við sinn eigin lífskraft. Áin er áminning
um heiminn og náttúruna utan steypunnar,
glersins og malbiksins – þau lögmál upphafs og
endaloka sem borgin hylur. Að ráfa um götur
Lundúna kallar oftar en ekki fram þau hughrif
að maður sé í raun staddur inni í verslun sem er
hönnuð til að minna á borg. Myndavélar skima
látlaust yfir hreinlegt og gerilsneytt götulífið á hverju
horni, fram og til baka, soga það í sig, og óteljandi fulltrúar
valdstjórnarinnar kjaga um strætin með svört egg á höfði
og skilyrt valdabros á vör. Ábúðarfull svipbrigði þeirra
minna mig alltaf á sólbrúna manninn sem rak sjoppuna í
Lönguhlíð í barnæsku minni. Ég sé hann fyrir mér, halla
sér fram á afgreiðsluborðið með gullkeðjuna sína skínandi
á múrsteinsrauðri bringunni sem blasti við undir frá-
hnepptum Havaískyrtukraga. „Krakkar, verið úti ef þið
ætlið ekki að kaupa neitt.“ Þá er hver einasti strætó búinn
níu öryggismyndavélum, líklega vegna þess að átta nægja
ekki.
Enginn er í hættu þar sem allir eru sekir.
Að sitja einhvers staðar internetlaus stað-
festir óneitanlega þá kenningu að frelsið sem
við þráum öll innst inni felist í raun ekki í fleiri
valkostum, eins og við hneigjumst til að álykta,
heldur þvert á móti í lausn undan áþján þeirra.
Annar staður sem ég gæti ekki komist af án er
London Review Bookshop, skammt frá British
Museum. Hér á netlausu kaffihúsi búðarinnar
– þar sem ég sit og skrifa þessi orð – er stemn-
ingin töfrandi, ómótstæðileg jafnvel. Plássið er
ekki mikið – þröngt mega sáttir sitja – og flest-
ir eru djúpt sokknir í lestur, sötra úr bollum án
þess að hafa augun af síðunni. Fólk á öllum
aldri streymir hingað inn og stundum grunar
mig að ástæða þess að ég er ítrekað tilbúinn að
leggja á mig klukkutímalangt og óþægilegt
ferðalag í búðina til þess eins að lesa bók sé sú
að veran hér uppfylli djúplæga og nafnlausa þörf í brjósti
mínu til þess að tilheyra sýnilegu samfélagi lesenda. Lest-
ur er einstaklingsbundin ástríða í orðsins fyllstu merk-
ingu, en það er kröftug og falleg upplifun að lesa og þegja í
samneyti við aðra. Bækurnar sameina hina þöglu en opin-
bera um leið einhvern sannleika um hvern og einn lesanda.
Sömuleiðis felst annarleg og næstum pervertísk nautn í
því að fylgjast með svipbrigðum fólks meðan það les,
ímynda sér hvernig sé umhorfs í höfði þess einmitt á því
augnabliki þar sem texti á blaði umbreytist í sífellu í ólíkar
myndir, hugmyndir og tilfinningar sem seytla út í líkam-
ann. Er eitthvað meira sexí en lesandi í eigin heimi?
Halldór
Armand
Pistill
Paradís í glerborginni
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
FRÉTTASKÝRIMG
Agnes Bragadóttir
agnes@mbl.is
Gylfi Arnbjörnsson, forsetiAlþýðusambands Íslands,segir að einu aldurs-mörkin sem séu á al-
menna vinnumarkaðnum séu
greiðsluskyldan í lífeyrissjóð, þ.e.
frá 16 ára aldri til sjötugs.
„Við erum okkur meðvituð um
það, heildarsamtökin, í þeirri um-
ræðu sem er varðandi sveigjanleg
starfslok og hækkun á lífeyrisaldri,
að því fylgir þá að framlengja þarf
ákvæði eins og varðandi greiðslur í
lifeyrissjóði og menn njóti þá sömu
réttinda áfram,“ segir Gylfi.
Þorsteinn Víglundsson, fram-
kvæmdastjóri Samtaka atvinnulífs-
ins, segir að það sé ljóst, að samhliða
hækkandi lífslíkum Íslendinga munu
landsmenn þurfa að vinna lengur.
„Það er æskilegt og raunar nauðsyn-
legt, að það sé horft til aukins sveigj-
anleika við starfslok. Fólki sem hafi
heilsu til og starfsgetu sé gert kleift
að vinna lengur. Það er engin ástæða
til þess að setja einhver takmörk við
því hvenær fólki beri að hætta störf-
um. Það á bara að vera mat viðkom-
andi einstaklings og atvinnurekanda
á hverjum tíma. Á meðan menn geta
og vilja sinna starfi sínu eiga þeir að
vera sjálfsagður starfskraftur í sínu
fyrirtæki,“ sagði Þorsteinn.
Gylfi bendir á að í lögum um
réttindi og skyldur opinberra starfs-
manna sé sjötíu ára reglan í gildi. „Í
nefnd sem er að endurskoða lög um
almannatryggingar er sérstakur
undirhópur sem fjallar um sveigj-
anleg starfslok. Ég held það sé sam-
dóma álit okkar í nefndinni að það
beri að breyta þeim mörkum og
heimila meiri sveigjanleika, sem gefi
kost á því að menn vinni lengur en til
sjötugs,“ segir Gylfi.
Gylfi bendir á að atvinnuþátt-
taka eldra fóks á almenna mark-
aðnum hafi verið meiri á aldurs-
bilinu 67 ára til sjötugs en þeirra
sem eldri eru en sjötugir. „Þetta
tengist að sjálfsögðu heimildinni á
frestun til töku lífeyris. Við sjáum
það í gögnum Tryggingastofnunar
að atvinnutekjur þeirra sem eldri
eru en sjötugir eru ekki miklar.“
Þorsteinn Víglundsson bendir á
að hvatinn í lífeyriskerfinu á hinum
almenna markaði sé sá að hætta
ekki vinnu 67 ára heldur vinna áfram
til sjötugs, því þannig bæti almennir
launþegar lífeyrisréttindi sín, með
hverju ári sem þeir dragi starfslok
frá 67 ára aldri til sjötugs, en þá hafi
þeir náð hámarkslífeyrisréttindum.
„Fjárhagslegur hvati að því að
fresta lífeyristöku enn frekar eftir
sjötugt er takmarkaður hvað varðar
lífeyrisréttindi, en sjálfsagt að skoða
hvort því ber að breyta,“ sagði Þor-
steinn. Hann segir tillögur hafa bor-
ist frá aðilum vinnumarkaðarins í þá
veru að hækka beri lífeyrisaldur all-
nokkuð á komandi árum, upp í sjö-
tugt, og því eðlilegt að reglurnar um
hvenær hámarki er náð væru endur-
skoðaðar samhliða því.
„Það sem við eigum að vera að
horfa til í auknum mæli er að við er-
um að lofa lífeyrisþegum tilteknum
árafjölda á lífeyri, út frá lífslíkum
hverrar kynslóðar. Þar af leiðandi
verða starfslokin að vera sveigj-
anleg, með hliðsjón af þeim lífs-
líkum,“ sagði Þorsteinn.
Vilja aukinn sveigj-
anleika starfsloka
Morgunblaðið/RAX
Sveigjanleiki Með batnandi lífslíkum er skiljanlegt að þeir sem eldri eru,
og hafa starfsgetu og góða heilsu, vilji vinna lengur en til sjötugs.
Gylfi
Arnbjörnsson
Þorsteinn
Víglundsson
Annars staðar á Norðurlönd-
unum hefur talsverð umræða
farið fram og lagabreytingar
verið gerðar í þá veru að aldurs-
mörk í atvinnulífinu verði hækk-
uð. M.a. voru nú í apríl sam-
þykkt ný lög í norska Stór-
þinginu.
Styrmir Gunnarsson, fyrrver-
andi ritstjóri Morgunblaðsins,
birti eftirfarandi færslu á
heimasíðu sinni síðastliðinn
sunnudag: „Noregur: Aldurs-
mörk í atvinnulífi hækkuð –
verða þau afnumin?
Fyrr í þessum mánuði sam-
þykkti norska Stórþingið laga-
breytingar sem hækka aldurs-
takmörk í atvinnulífinu úr 70
árum í 72 ár. Sú lagabreyting
gengur í gildi hinn 1. júlí nk.
Jafnframt hefur landsfundur
Hægri flokksins í Noregi sam-
þykkt að meta hvort þurrka eigi
slík aldursmörk alveg út.
Frá þessu segir í Aftenpost-
en. Er ekki orðið tímabært að
ræða slíkar breytingar hér?“
Tímabær
umræða?
HÆRRI ALDURSMÖRK