Morgunblaðið - Sunnudagur - 07.06.2015, Blaðsíða 54

Hvort sem það er nú gotteða slæmt, þá held ég aðmyndavélin og ég verðum
eitt þar til yfir lýkur,“ sagði Mary
Ellen Mark í samtali okkar í Morg-
unblaðinu árið 1989, þegar hún kom
fyrst hingað til lands. Og sú varð
raunin. Mary Ellen starfaði til
dauðadags, 25. maí, við myndatökur
og kennslu og sló aldrei af. Hún var
einstakur og ástríðufullur ljós-
myndari, næmasti mannþekkjari
sem ég hef kynnst og traustur vin-
ur.
Aldarfjórðungi eftir þetta samtal,
og eftir margar heimsóknir til Ís-
lands og vinnu hér við ljósmyndun
og kennslu, sagði hún við annan
blaðamann: „Ísland er athyglis-
verðasta landið í Skandinavíu. Það
er einstaklega háþróað en á sama
tíma óspillt og ekta. Þrátt fyrir
hversu háþróað það er má samt
segja að það einkennist af tær-
leika.“
Þetta sagði Mary Ellen í samtali
við Morgunblaðið fyrir ári, áður en
árlegt þrettán daga námskeið okkar
Martins Bell, eiginmanns hennar,
hófst í Reykjavík. Hún bætti við:
„Menningin er heillandi og fólkið
dásamlegt sem landið byggir. Það
er hjartahlýtt, með gott skopskyn
og opið fyrir því að láta ljósmynda
sig. Það er í raun fólkið sem gerir
þetta land áhugavert á sjónrænan
hátt.“
Vann fyrir Morgunblaðið
Eins og Melissa Harris, fyrrverandi
aðalristjóri Aperture-tímaritsins og
samstarfskona Mary Ellen í ára-
tugi, segir í hjartnæmri minning-
argrein, þá elskaði Mary Ellen þrjú
lönd. Lengi voru það Indland og
Mexíkó, svo bættist Ísland í þann
hóp. Og í þessum löndum skapaði
hún nokkrar af sínum persónuleg-
ustu ljósmyndafrásögnum.
Mary Ellen þekkti Ísland því
orðið vel og þá einkum mannlífið;
sem ljósmyndari hafði hún minni
áhuga á landslagi og náttúru.
„Það sem er einstakt við Íslend-
inga er að þegar maður kynnist
þeim er maður búinn að eignast
vini fyrir lífstíð. Þeir gleyma manni
ekki og maður gleymir þeim aldr-
ei,“ bætti hún við í fyrrnefndu við-
tali og sagðist meta eitt öðru frem-
ur hér á landi: „Það er þessi
tærleiki og hreinskiptni fólksins.
Það er ekki algengt og raunar svo
sjaldgæft að ég get aðeins nefnt tvo
staði þar sem ég hef fundið þetta.
Það er á Íslandi og í litlum bæ í
Mexíkó. Hann heitir Oaxaca og þar
er fólkið opið, hreint og beint, rétt
eins og Íslendingar.“
Það var á þessum tveimur stöð-
um, og í vinnustofu sinni í New
York, sem Mary Ellen kaus að
kenna á árlegum námskeiðum síð-
ustu árin sem hún lifði. Og þessi
metnaðarfulli, kröfuharði og oft á
tíðum baráttuglaði ljósmyndari,
sem aldrei lét beygja sig, var
hjartahlýr vinur sem studdi okkur
vini sína eins og henni var frekast
unnt. Gott dæmi um það er hvernig
hún aðstoðaði við að koma ljós-
myndum Ragnars Axelssonar,
RAX, á framfæri, til að mynda við
LIFE-tímaritið árið 1988.
„Ég er sannfærð um að RAX sé
einn af bestu ljósmyndurum sam-
tímans. Hann hefur náð einhverju
sem enginn annar hefur náð,“ sagði
hún. Mary Ellen skrifaði afar fal-
legan eftirmála við alþjóðlega bók
um Ragnar í röðinni Photo Poche,
og segir hann ljósmyndara knúinn
áfram af ástríðu og vera með skýr
markmið í list sinni. „Hann segir
okkur sannleikann um það hvað er
mikilvægt í þessum heimi; honum
þykir raunverulega vænt um jörð-
ina og fólkið sem hana byggir –
hvað gæti verið betra,“ spyr hún og
lýsir um leið sjálfri sér afar vel.
Mary Ellen Mark kom fyrst til
Íslands 1989, í boði okkar RAX og
Páls Stefánssonar, sem allir höfðum
kynnst henni á námskeiðum erlend-
is árið áður, og Morgunblaðsins.
Hún hélt þá fjölsóttan fyrirlestur í
Háskóla Íslands. Ferðir þeirra
hjóna hingað urðu sífellt fleiri og
árlegar eftir aldamótin. Þá var
meðal annars sett upp á Kjarvals-
stöðum sýning á verkum Mary Ell-
en, American Odyssey.
Síðsumars 2005 vorum við Martin
að fara í okkar árlegu veiðiferð í
Dalina og Mary Ellen vildi koma
með til landsins en hún hafði engan
áhuga á veiði eða náttúru og óskaði
eftir því að fá verkefni að takast á
við á meðan. Ég var þá myndstjóri
Morgunblaðsins og við settum upp
fyrir hana fjögur verkefni sem hún
ljósmyndaði á tveimur vikum og við
birtum í kjölfarið í sunnudags-
blaðinu. Í einni ljósmyndafrásögn-
inni voru myndir sem Mary Ellen
tók í réttum í Húnavatnssýslu en
þangað fór hún með RAX og Páli
Stefánssyni. Í annarri voru líflegar
myndir sem hún tók af busavígslu
og busaballi í MK. Það fannst henni
skemmtilegt enda búin að ljós-
mynda ýmiskonar hefðir og
skemmtanir sem tilheyra unglinga-
menningu víða um lönd. „Þessir
krakkar höfðu frábært skopskyn.
Unglingar eru mikið að sýnast og
vilja láta taka af sér myndir. Ein
stúlkan var svo pirruð vegna þess
að ég vildi ekki taka myndir af
henni að hún sparkaði í mig,“ sagði
hún og hló.
Þá myndaði Mary Ellen íslenska
listamenn sem hún hafði kynnst,
Helga Þorgils Friðjónsson, Kristján
Davíðsson og einfarann Eggert
Magnússon, auk hinnar bandarísku
Roni Horn. Við bættum inn í sög-
una eldri mynd sem hún tók árið
1993 af Stefáni „Stórval“ Jónssyni –
þau Martin hafa safnað verkum
hans – og þeim Richard Serra og
Matthew Barney, sem báðir höfðu
tengingu við Ísland. Loks rættist
gamall draumur Mary Ellen, síð-
asta daginn sem hún var á landinu í
þeirri ferð, að hún fékk leyfi til að
ljósmynda í Öskjuhlíðarskóla en
hún hafði hrifist af stuðningnum við
fatlað fólk á Íslandi. „Þessi skóli er
dásamlegur,“ sagði hún eftir á, „í
Öskjuhlíðarskóla eru börnin virt
fyrir það hver þau eru, allir eru
fullir af ást og hlýju og þess vegna
er umhverfið svo notalegt.“
Eftir að myndirnar birtust í
Morgunblaðinu fékk Margrét Hall-
grímsdóttir þjóðminjavörður Mary
Ellen og Martin til samstarfs um ít-
arlegri skráningu á heimi fatlaðra
skólabarna í Reykjavík. Afrakst-
urinn var sýningin og bókin Undra-
börn og heimildakvikmynd Martins,
Alexander, einstakt verkefni sem
þau nutu að takast á við hér.
Þótti Ísland
athyglisverðast
„ÞAÐ ER Í RAUN FÓLKIÐ SEM GERIR ÞETTA LAND ÁHUGA-
VERT Á SJÓNRÆNAN HÁTT,“ SAGÐI MARY ELLEN MARK
ÞEGAR HÚN ÚTSKÝRÐI DÁLÆTI SITT Á ÍSLANDI. Í ALDAR-
FJÓRÐUNG KOM HÚN REGLULEGA HINGAÐ, LJÓS-
MYNDAÐI OG KENNDI HÉR Á NÁMSKEIÐUM.
Einar Falur Ingólfsson efi@mbl.is
Helgi Þorgils Friðjónsson myndlistarmaður. Mark setti árið 2005 saman röð portretta af listamönnum fyrir blaðið.
Morgunblaðið/Mary Ellen Mark
Ástrós og Elín, nemendur í Öskjuhlíðarskóla, í skólasundi haustið 2005, fyrsta
daginn sem ljósmyndarinn heimsótti skólann og tók þar myndir.
Bóndinn kjassar reiðhestinn. Ljósmynd úr frásögn um réttir fyrir norðan.
Morgunblaðið/Mary Ellen Mark
Augljós hryllingur. Ein ljósmyndanna úr myndafrásögn um busavígslu í MK.
Morgunblaðið/Mary Ellen Mark
Morgunblaðið/Mary Ellen Mark
54 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 7.6. 2015
Menning