Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.2007, Side 82

Niðurstöður
Meðan Tungunáma á Tjörnesi var í fullum rekstri var hún eitt stærsta
fyrirtæki landsins og áreiðanlega með hvað mesta veltu allra íslenskra
fyrirtækja að Landsversluninni undanskilinni. Allan þann tíma sem hún var
í rekstri var tap á henni. Einu námurnar sem hugsanlega hafa verið reknar
með hagnaði voru Hringversnáman, en fyrir því höfum við aðeins orð
eigandans, og náman á Skarði á Skarðsströnd. Engin gögn hafa þó fundist
um rekstur þessara náma. Vafasamt er að aðrar námur hafi nokkurn tíma
skilað hagnaði og fram kom í umræðum á þingi að Dufansdalsnáman hafi
ætíð verið rekin með tapi og mörg félög reynt fyrir sér með rekstur þar.
Að Tjörnes-, Dufansdals-, Botns- og Stálfjallsnámunum frátöldum
voru flestar surtarbrandsnámurnar smánámur þar sem heimamenn tóku
brand til heimabrúks sem auðvelt var að vinna. Stálfjallsnáman hefur þá
sérstöðu að hún var rekin af erlendu fyrirtæki og fyrir erlent áhættufé og
að verulegu leyti vélvædd, að minnsta kosti undir lokin. Heimildir um
flestar aðrar námurnar eru svo fátæklegar að erfitt er að gera sér grein
fyrir umfangi starfseminnar.
Skömmu fyrir síðari heimsstyrjöld voru ýmsir aðilar að velta fyrir sér
surtarbrandsvinnslu en ekki virðist hafa orðið úr framkvæmdum nema í
Botnsnámu.
Ef marka má frásagnir þeirra sem unnu í námunum var það ekkert
annað en hundaheppni að ekki skyldi verða nema eitt banaslys við
surtarbrandsvinnsluna hérlendis. Oft var unnið meira af kappi en forsjá
og stundum braut hegðun námumanna fullkomlega í bága við heilbrigða
skynsemi, samanber frásögn Sigurðar Thoroddsens hér að framan.
Surtarbrandsnámið á Tjörnesi, sem og annars staðar, var tilkomið vegna
þess að ekki fengust næg kol erlendis frá og grípa þurfti til aðgerða til
að koma í veg fyrir skaða í vetrarhörkum. Því var Tungunáman til dæmis
aldrei rekin eins og fyrirtæki sem átti að skila hagnaði heldur með
það í huga að bjarga fólki í sárri neyð. Líklega er óhætt að taka undir
með Jónasi frá Hriflu í grein hans í Tímanum að margt fátækt fólk í
kaupstöðum fyrir norðan og austan hefði áreiðanlega liðið fyrir kulda ef
ekki hefðu komið til kolin úr Tungunámu.
Full ástæða er til að varðveita þau námagöng sem enn eru uppi-
stand andi og aðgengileg almenningi. Það á einkum við um Dufans dals-
námuna og göngin við Stálfjall. Þessi göng eru af mismunandi gerðum.
Dufansdalsgöngin voru sprengd inn í hlíðina en Stálfjallsgöngin munu
hafa að einhverju leyti verið boruð. Í þessum tveimur námum má því sjá
dæmi um mismunandi verktækni við gangagerð.
HOLLUR ER HEIMAFENGINN BAGGI 81