Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.2007, Page 158

að þótt konur þekkist ef til vill af tilteknum gripum, getur verið að ekki
sé ráðlegt að treysta því að vopn séu ævinlega til marks um karlkuml. Um
met er það að segja að 28 slík hafa fundist í kumlum. Fjórtán af þeim eru
úr karlkumlum og kumlum sem ekki var hægt að kyngreina. Hin 14 eru
úr einu kumli, kvenkumli (Vatnsdalur í Patreksfirði). Metaskálar eru ekki
algengar heldur en eina þekkta íslenska dæmið er úr kumli konu. Þetta er
í góðu samræmi við niðurstöður Stalsberg11 og þó að grafirnar séu fáar er
úrtakið allstórt á íslenskan mælikvarða. Að sjálfsögðu hefur þetta ekki bara
þýðingu þegar fjallað er um auð og ríkidæmi, það bendir líka til þess að
á Íslandi, eins og annars staðar í löndum norrænna manna, kom fyrir að
konur væru grafnar með hlutum sem tengjast verslun. Því er ekki hægt að
tengja met eingöngu við karla. Það hangir eitthvað meira á spýtunni en
einföld skipting verka og skyldna eftir kynferði. Þessi dæmi um ósamræmi
í skiptingu haugfjár benda til þess að ekki sé hægt að ganga út frá því að
verkaskipting fari alltaf beinlínis eftir skiptingu milli líffræðilegra kynja.
Að vísu er hægt að notast við alhæfingar og styðjast við þær að nokkru
þegar heimildir eru metnar. En það er ekki hægt að reiða sig á að haugféð
eitt út af fyrir sig segi með vissu til um kynferði þess er í kumlinu hvílir,
þó að það geti sagt til um kyngervið.
Aldur og greftrunarsiðir
Aldur er einn af þeim félagsþáttum sem oft hefur áhrif á greftrunar siði og
-hefðir. Einnig má líta á aldur sem eina birtingarmynd kyngervis. Yfirleitt
er nokkuð víst, einkum í landbúnaðarsamfélögum með fasta búsetu,
að það komi fram í staðsetningu og legu grafar og einnig í verðmætu
haugfé, hver hinn látni var og hver staða hans var í þjóðfélaginu. Því
má telja víst að val á grafarstæði geti einnig ráðist af aldri og sjá mætti
að mismunandi greftrunarsiðir hafi verið hafðir um hönd við útför
mismunandi aldurshópa – ungbarna/barna, unglinga, ungs fólks, fullorðins
fólks og aldraðra. Félagslegar hefðir og þjóðfélags stöðu má venjulega lesa
af útfararsiðum og venjum, þannig mætti sjá viðhorf samfélagsins til barna
eða ungs fólks. Til dæmis, ef eitthvert samfélag leggur verðmæta gripi í
gröf ungbarns, unglings eða ungs manns, og mikla vinnu í útbúnað
hennar, má telja víst að í því samfélagi hafi þjóðfélagsstaða verið fyrirfram
gefin. Ef farið er með börn sem sérstakan hóp, öðruvísi en alla aðra, getur
það verið vísbending um að tign og þjóðfélagsstaða sé yfirleitt áunnin.
Sama má segja um stöðu karla og kvenna í þjóðfélaginu bæði innan hvers
aldurshóps og út af fyrir sig. Þegar litið er á grafir fullorðinna er nánast
útilokað að segja til um það án ritaðra heimilda hvort þjóðfélagsstaða
KUML, KYN OG KYNGERVI 157