Dagblaðið Vísir - DV - 20.11.2009, Blaðsíða 11

helgarblað 20. nóvember 2009 föstudagur 11
Þjóðfélag með alvarleg sjúkdómseinkenni
ástandinu nú. Slíkar ásakanir hneigj-
ast til að dreifa athygli almennings
frá ábyrgð innlendra sökudólga,“
segir Þorvaldur í niðurlagi greinar
sinnar.
Engin leið til bjargar
Í einum kafla bókar Styrmis er far-
ið yfir aðdraganda hrunsins og farið
aftur til ársins 2005. Segir frá því að
Geir H. Haarde og Halldór Ásgríms-
son, þáverandi forsætisráðherra, hafi
heyrt fyrst í nóvember 2005 af því að
mögulega gæti íslenska bankakerf-
ið hrunið. Gengu þeir á fund seðla-
bankamanna. „Á fundinum sagði
Davíð Oddsson, sem þá hafði verið
formaður bankastjórnar Seðlabank-
ans í tæpa tvo mánuði, að íslenzka
bankakerfið gæti hrunið.“
Styrmir gefur einnig til kynna að
lengi hafi verið óljóst um trygging-
ar að baki söfnun bankanna á inn-
stæðureikninga erlendis. Til dæmis
hafi farið fram einhvers konar próf-
un á norrænu bönkunum haustið
2007 í þann mund sem alþjóðlega
undirmálskreppan var farin að grafa
um sig. Íslensku bankarnir tóku þátt
í þessari prófun og var niðurstaðan
talin jákvæð fyrir þá, „en síðar kom í
ljós að þeir tóku ekki þátt í henni til
loka. Þegar kom að því í æfingunni
að einn íslenzku bankanna var sett-
ur í vandræði og spurt hvað íslenzka
ríkið ætlaði að gera var ákveðið að
hætta þátttöku.“
Ljóst má vera að áhyggjur manna
af bönkunum voru orðnar veruleg-
ar á fyrsta ársfjórðungi í fyrra og lýs-
ir Styrmir því hvernig vinna hófst
í Seðlabankanum þegar í janúar
2008 við að skoða leiðir til að tryggja
greiðslumiðlun og hvernig unnt yrði
að endurfjármagna banka ef illa
færi.
Áhyggjurnar áttu einnig við um
nágranna okkar í Bretlandi, enda
setti breska fjármálaeftirlitið, FSA,
Landsbankanum og stjórnvöldum
úrslitakosti með bréfi um miðjan ág-
úst í fyrra. Engum gat dulist á þesum
tímapunkti að Ísland stóð frammi
fyrir meiri hátt- ar
fjármálakreppu, „að lausafjárstaða
bankanna yrði orðin óviðunandi,
þegar komið væri fram á haustið,
og að möguleikar ríkisstjórnarinn-
ar og Seðlabanka til að koma þeim
til bjargar væru afar takmarkaðir. Og
jafnframt að á þessum sama tíma
hafi sömu aðilum verið fulljóst hver
álitamálin voru vegna Trygginga-
sjóðs innstæðueigenda og Icesave-
reikninganna.“
Styrmir talar svo tæpitungulaust
gegn Icesave-samningunum: „Ekk-
ert eitt mál hefur sýnt með jafn skýr-
um hætti og Icesave-málið getuleysi,
vankunnáttu og vanhæfni íslenzka
stjórnkerfisins, stjórnmálamanna,
embættismanna og sérfræðinga.“
Ráðherraábyrgð: Geir,
Ingibjörg, Jóhanna
Lög um ráðherraábyrgð frá 1963
hafa reynst dauður bókstafur. Styrm-
ir dregur þó fram efni þessara laga og
veltir því upp hvort hugsanlega verði
ráðherrar hrunstjórnarinnar dregnir
fyrir landsdóm. Samkvæmt lögun-
um getur Alþingi eitt staðið að baki
ákæru. Eftir b-lið 10. greinar lag-
anna er ráðherra sekur „ef hann
framkvæmir nokkuð eða veldur
því að framkvæmt sé nokkuð,
er stofnar heill ríkisins í fyrir-
sjáanlega hættu, þótt ekki sé
framkvæmd þessi sérstak-
lega bönnuð í lögum, svo
og ef hann lætur farast fyr-
ir að framkvæma nokkuð það, er af-
stýrt gat slíkri hættu, eða veldur því,
að slík framkvæmd ferst fyrir“.
Í þrettándu grein laganna segir
að hafi ráðherra bakað almenningi
eða einstaklingi fjártjón með fram-
kvæmd eða vanrækslu, sem refsiverð
er samkvæmt lögunum, skuli dæma
hann til að greiða skaðabætur jafn-
framt refsingunni.
Styrmir tekur sem dæmi að bæði
Jóhanna Sigurðardóttir forsætisráð-
herra og Össur Skarphéðinsson ut-
anríkisráðherra gætu talist meðábyrg
í aðgerðarleysi sem leitt hafi til þess
fjártjóns sem varð í bankahruninu.
Átti Davíð að segja af sér?
Um ábyrgð eftirlitsstofnana fjallar
Styrmir á tveimur blaðsíðum og seg-
ir að yfirmenn Fjármálaeftirlitsins
og Seðlabankans hafi gert sér glögga
grein fyrir því sem var að gerast í
bankakerfinu, „þótt forystumenn
FME hafi haft fyrirvara á því, hversu
alvarlegur vandinn væri.“
Kjarni málsins sé sá að ekki hafi
skort þekkingu og vitneskju í Seðla-
bankanum og FME en valdheimild-
ir hafi skort til að grípa inn í rekstur
bankanna. Styrmir segir svo að Dav-
íð Oddsson, formaður bankastjórn-
ar Seðlabankans, hefði átt þann kost
að segja af sér með yfirlýsingu um
að ekki hefði verið hlustað á aðvar-
anir hans. „Það er hins vegar álita-
mál, hvort slík afsögn hefði hreyft
við stjórnkerfinu, sem af öðrum
ástæðum taldi ekki tímabært að
grípa inn í.“
Bjargarleysi FME og Seðla-
bankans er varla jafnmikið og
Styrmir lýsir. Í 36. grein laga
um fjármálafyrirtæki get-
ur Fjármálaeftirlitið „bannað
stofnun útibús ef það hefur
réttmæta ástæðu til að ætla að
stjórnun og fjárhagsstaða hlut-
aðeigandi fjármálafyrirtækis
sé ekki nægilega traust.“
Ljóst er að þessari heimild var
ekki beitt um það leyti sem Lands-
bankinn stofnaði til innlánsreikn-
inga Icesave í Hollandi vorið 2008,
löngu eftir að öllum var ljóst hve illa
bankinn stæði, eins og lesa má um í
bók Styrmis.
Fjölmiðlar
Í Umsátrinu er kafli um fjölmiðla
og ábyrgð þeirra. Dómur Styrmis er
neikvæður; „Athugun á fréttaflutn-
ingi og umfjöllun íslenzkra fjölmiðla
um þessa atburðarás frá því síðla
árs 2005 og fram til þessa dags mun
leiða í ljós að íslenzkir fjölmiðlar sem
heild stóðu ekki undir því hlutverki,
sem þeir telja sig gegna í samfélagi
okkar. Og þar er Morgunblaðið ekki
undanskilið. Hvað veldur?“
Styrmir tekur afstöðu með Davíð
og tilraunum hans til þess að setja
fjölmiðlalögin árið 2004 og reifar
gang mála frá því að málið barst fyrst
inn á þing haustið 2003 er Jón Asgeir
Jóhannesson keypti Stöð 2 af Jóni Ól-
afssyni.
„Umræðurnar um fjölmiðlalög-
in, bæði á Alþingi og í þjóðfélag-
inu almennt, eru glöggt dæmi um
þá móðursýki, sem getur gripið um
sig í fámennu og lokuðu samfélagi
okkar Íslendinga. Eftir bankahrun-
ið var spurt: Hvar voru fjölmiðlarn-
ir? Á móti má spyrja: Við hverju var
að búast eftir það, sem á undan var
gengið?“
„Við erum of mikl-
ir sveitamenn,“ sagði
Björgólfur Guðmunds-
son við Styrmi þegar
þeir kvöddust fyrir um
ári. „Stjórnsýsla okkar
réð ekki við þessa út-
þenslu.“
„Vafalaust kemur að því, að jafnvægi kemst á mat
fólks á verkum Davíðs Oddssonar, umdeildasta
stjórnmálamanns þjóðarinnar á síðustu áratug-
um. Að það sem hann gerði vel á sínum valda-
árum verðu viðurkennt og gagnrýnin verði mál-
efnalegri.“
Tilvitnanir í Umsátri
Styrmis Gunnarssonar:
Davíð Oddsson 56
Geir H. Haarde 41
Ingibjörg Sólrún Gísladóttir 26
Sigurður Einarsson 24
Halldór J. Kristjánsson 16
Jóhanna Sigurðardóttir 13
Össur Skarphéðinsson 10
Hagfræðiprófessorinn. Davíð og
Styrmir hafa Alþjóðagjaldeyrissjóðinn
á hornum sér. Þorvaldur Gylfason
segir að ásakanir í garð sjóðsins séu
til þess að dreifa athygli frá þeim sem
bera ábyrgð á hruninu innanlands.
Sá hann þetta allt fyrir?
Styrmir segir frá því að Davíð
Oddsson hafi eftir aðeins tvo
mánuði í starfi sem seðla-
bankastjóri rætt hættuna á
hruni bankanna.