Dagblaðið Vísir - DV - 03.09.2010, Blaðsíða 45

föstudagur 3. september 2010 umsjón: helgi hrafn guðmundsson helgihrafn@dv.is krýtið 45
fyrir 150 árum, á sjöunda áratug nítjándu aldar, tóku ljósmyndarar í Moskvu og St. Pétursborg röð ljósmynda í cartes-de-visite-stíl, en það var ódýr ljósmyndatækni í þá daga sem varð gjafavara á
meðal almennings. Þessar ótrúlegu myndir eru frábær
heimild um almúgann af verkamannastétt, handverks-
menn, götusala og fátæklinga. Á þeim er hverdagsleikinn
aðalatriðið, fólkið á myndunum sést drekka kaffi, spila
og vinna dagleg störf. Þetta gefur okkur frábæra mynd
af lífinu í Rússneska keisaradæminu á árunum 1860–70.
Þetta eru ljósmyndir frá tímabilinu í rússneskri sögu er
Fjodor Dostojevskí (1821–81) fjallaði um í sögum sínum
um Raskolnikoff laganema og Karamazovbræðurna.
skoskir ljósmyndarar
Um ljósmyndarana er mismikið vitað. J. Monstein, sem
tók myndir í Moskvu, var hugsanlega Þjóðverji, en ann-
að vitum við ekki. Meira er vitað um William Carrick,
sem ljósmyndaði í St. Pétursborg. Hann var fæddur í
Edinborg í Skotlandi árið 1827, en faðir hans var skosk-
ur timbursali við höfnina í St. Pétursborg og var William
alinn upp þar. Hann lærði við Listaháskólann í St. Pét-
ursborg, og uppgötvaði þar ljósmyndatæknina, og var
í Edinborg um stutta hríð, þar sem hann kynntist ung-
um atvinnuljósmyndara, John MacGregor að nafni. Árið
1859 stofnuðu þeir félagarnir ljósmyndastofu í St. Péturs-
borg og unnu saman í þrettán ár, þangað til MacGregor
lést árið 1872. Carrick hélt starfinu áfram til dauðadags
árið 1878.
erfiður bransi
Ekki er talið að ljósmyndararnir hafi grætt mikið á ljós-
myndastofu sinni og það er helst þrennt sem liggur að
baki því. Ljósmyndavarningur í Rússlandi var mun dýr-
ari en í Vestur-Evrópu, dagurinn var styttri á veturna og
síðast en ekki síst var ekki nein millistétt í Rússlandi á
þessum tíma. Millistéttin var hvarvetna sú þjóðfélags-
stétt sem sá ljósmyndurum fyrir tekjum með venju-
legum portretttökum en í Rússneska keisaradæminu,
sem líktist lénsveldi að uppbyggingu, var hana hvergi
að finna. William Carrick er þó talinn hafa verið virtur
fyrir listræna hæfileika sína í ljósmyndun og hlaut mik-
ið lof fyrir myndröðina af rússnesku verkamönnunum,
þrátt fyrir að hún væri aðallega hugsuð sem söluvara.
ódýrar myndir
„Í upphafi voru ljósmyndir dýrar og ekki á færi nema
auðugra að láta taka af sér portrettmynd. Fljótt þró-
uðu menn þó tækni til að taka margar myndir á eina
plötu og náðu þannig verði myndanna umtalsvert nið-
ur. Þessar smærri myndir, sem eru að stærð ekki mik-
ið minni en ljósmyndir nútímans, kölluðust cartes-de-
visite (heimsóknarkort) myndir og náðu fljótt miklum
vinsældum. Fólk gat farið til ljósmyndara og í einni
setu látið taka af sér og fjölskyldu sinni margar mynd-
ir, yfirleitt um 12 á sömu plötu. Þessar smámyndir gátu
menn svo gefið vinum og kunningjum til minningar
um sig,“ segir í námsefni Bergsveins Þórssonar, kenn-
ara í ljósmyndasögu við Borgarholtsskóla.
Ljósmyndir af venjulegu fólki frá Rússlandi á árunum 1869–1870 gefur okkur frábæra mynd af hversdags-
lífi almúgafólks í Moskvu og St. Pétursborg á þessum árum, í árdaga ljósmyndatækninnar. Myndirnar
sýna götusópara, sótara, fátæklinga og allt þar á milli.
150 ár
aftur í tímann
fátæklingur Ein frægasta
mynd Williams Carrick frá st. Pétursborg
af heimilislausum fátæklingi.
sótari ungur sótari í st. Pétursborg fyrir 150 árum síðan.
skósali sjómaður sem
selur skó úr tauefni.
síld á höfði
sjómaður selur hollenska síld.
Nýfætt barn Rússnesk
ljósmóðir með nýfætt barn.
drekka te Húsverðir
slaka á og drekka te. Hjólbörusali Barnungur drengur selur fallegar hjólbörur. mynd j. monstein
fuglafangari Kona kaupir
fugla af fuglafangara í moskvu.
skúringamaður maður skúrar
gólfin fyrir 150 árum í Rússlandi.