Dagblaðið Vísir - DV - 08.10.2010, Blaðsíða 10

10 FRÉTTIR 8. október 2010 FÖSTUDAGUR
Fimmtán manna hópur með mismun-
andi menntun og bakgrunn hefur frá
því í júní starfað saman að hugmynd-
um um nýtt fjármálakerfi á Íslandi. Á
blaðamannafundi í Norræna húsinu á
miðvikudaginn kynnti hópurinn tillög-
ur sínar. Í grunninn er hér um að ræða
tíu tillögur sem hafa það að markmiði
að skapa almenna umræðu um úrbæt-
ur á því fjármálakerfi sem við búum
við og höfum búið við hér á landi sem
og alþjóðasamfélagið. Tillögur hóps-
ins voru settar fram undir heitinu Ice-
land Financial Reform Initia tive, IFRI.
Á meðal þeirra sem hafa starfað með
hópnum er stjórnmálafræðingurinn
Jón Þór Ólafsson, en DV hefur fjall-
að um hugmyndir hans þess efnis að
Reykjavíkurborg stofni nýjan banka
undir heitinu: Besti bankinn.
Fjögur úr IFRI-hópnum kynntu
hugmyndirnar á blaðamannafundin-
um og byrjaði tæknimaðurinn Pétur
Fjeldsted Einarsson á því að kynna til-
lögurnar. Sagði hann meðal annars að
færa mætti rök fyrir því að hér á landi
og erlendis hefði þróun bankastarf-
semi, skuldabréfamarkaðar og hluta-
bréfamarkaðar byggst á tilraunum og
græðgi þröngra sérhagsmunahópa, þar
sem spilling, svik og prettir hafi kom-
ið við sögu. Pétur tók fram að listi IFRI
hópsins yfir hugmyndir að úrbótum í
fjármálakerfinu væri ekki tæmandi, en
hann væri til þess gerður að skapa al-
menna umræðu leiðir til úrbóta á fjár-
málakerfinu. Stefnir hópurinn að því
að halda röð opinna borgarfunda um
„hið nýja fjármálakerfi“ í samstarfi við
háskólana.
200 milljarðar á ári í vexti
Í kjölfar efnahagshrunsins hefur far-
ið fram nokkur umræða um það hvort
skilja eigi fjárfestinga- og viðskipta-
banka í sundur. Fyrsta tillaga IFRI
hópsins snýr einmitt að því. Pétur vís-
aði til svokallaðra Glass - Steagall laga,
sem samþykkt voru í Bandaríkjunum
árið 1933, og sagði tilganginn með slík-
um lögum vera þann að aðskilja áhætt-
una af þessum rekstrarformum.
Næst kynnti hann til sögunnar til-
lögu númer sem snýr að íþyngjandi
innistæðum í bankakerfinu. „Að sögn
eru um 2.000 milljarðar íslenskra króna
geymdar hjá íslenskum fjármálastofn-
unum. Sé það rétt kostar hver vaxta-
prósenta tuttugu milljarða á ári. Mið-
að við tíu prósent vexti er vaxtagjaldið
200 milljarðar á ári. Hverjir borga þessa
milljarða?“ Spurði Pétur og velti því upp
hvort réttlætanlegt væri að einkabank-
ar fengju vaxtatekjur af þeim fjármun-
um sem geymdir væru hjá Seðlabank-
anum, og þjóðin greiddi á endanum.
Vaxtalaus peningaútgáfa
Guðmundur Ásgeirsson kerfisfræðing-
ur sagði að hér á Íslandi og víðast hvar
í heiminum væru það fyrst og fremst
bankar í einkaeigu sem hefðu valdið
til að búa til peninga, og það í gegnum
útlán. Þriðja tillaga hópsins gengur út
á að breyta þessu. Guðmundur vísaði
meðal annars í skýrslu rannsóknar-
nefndar Alþingis um bankahrunið, og
benti á að með óábyrgri útlánastefnu
geti bankarnir, valdið óstöðugleika í
peningakerfinu. Þá líkti hann óábyrg-
um lánum einkabanka við peningaföls-
un sem skerði kaupmátt almennings
með því að grafa undan verðgildi gjald-
miðilsins.  Lausnin á þessum vanda,
að mati IFRI hópsins, er sú að að færa
valdið til peningasköpunar aftur undir
beint umboð þjóðarinnar sjálfrar. „Út-
gáfu gjaldmiðilsins ætti að vera stjórn-
að af sjálfstæðri stofnun sem starfar á
gegnsæjan hátt eftir skýrum, einföld-
um reglum, og ber ábyrgð gagnvart al-
mannahagsmunum.“
Guðmundur sagði að á Íslandi eins
og í fleiri löndum sé stefnan sú að leyfa
einkabönkum að búa til mikinn meiri-
hluta þeirra nýju peninga sem verða til
í hagkerfinu með rukkun vaxta. Hag-
kerfið sé því í heild sinni skuldsett
einkabönkum. Hann sagði kröfuna
um sífellt hraðari vöxt hagkerfisins til
að greiða vexti hvetja til ósjálfbærs arð-
ráns á fólki og takmörkuðum auðlind-
um jarðar: „Ósjálfbærni, óstöðuleiki og
óhagkvæmni eru innbyggð í peninga-
kerfið.“ 
Fjórða tillaga hópsins snýr ein-
mitt að vaxtalausri peningaútgáfu. Að
Seðlabankinn búi til hæfilegt magn
nýrra peninga til að koma í veg fyr-
ir verðhjöðnun og ná verðbólgumark-
miðum sínum. Samfélagsarðinn geti
hann svo afhent ríkinu sem kæmi þeim
vaxtalaust í umferð sem greiðslum fyr-
ir betra velferðarkerfi, endurgreiðslu
skulda og til að lækka skatta.
Verðbólga er ákvörðun
„Viðvarandi verðbólga er búin til í pen-
ingakerfi landsins. Hún er ekki inn-
byggð kerfisvilla. Hún er stefna Seðla-
banka Íslands,“ sagði Guðmundur en
fimmta tillaga hópsins snýr að því að
leyfa þjóðinni að kjósa sjálf um það
hvort verðbólga eigi að vera viðvar-
andi. Guðmundur velti því upp hvort
væri mikilvægara, að auka mögulega
hagkvæmni með viðvarandi verðbólgu
eða að tryggja stöðugan kaupmátt
launa og forðast hækkun verðtryggðra
vaxta með 0 prósent verðbólgu. „Þess-
ari spurningu ættu kjósendur að svara,
ekki stjórn Seðlabanka Íslands,“ sagði
Guðmundur.  
Verkfræðineminn Ólafur Ragnar
Ólafsson kynnti sjöttu tillögu hópsins,
en samkvæmt henni ættu lífeyrissjóð-
irnir að lána til húsnæðiskaupa. Vís-
aði hann til þess að undanfarin miss-
eri hafi lífeyrissjóðir lánað óbeint til
húsnæðiskaupa. Árið 2007 hafi rúmur
fjórðungur eigna lífeyrissjóðanna ver-
ið í formi verðtryggðra húsnæðislána
sem bankarnir seldu til lífeyrissjóð-
anna í formi húsbréfa. „Ef lífeyrisjóðir
skæru út millimanninn og gerðu það
að stefnu sinni að lána sjóðsfélögum
sínum beint til húsnæðiskaupa myndu
sjóðsfélagar bæði fá örugga langtíma
ávöxtun á ellilífeyrinn sinn og hagstæð
lán til að koma undir sig fótunum fyrr á
ævinni,“ sagði Pétur.
Þjóðaratkvæðagreiðslur um
lántöku
Sjöunda tillaga hópsins snýst um það
að gera fjármuni rekjanlega. Það yrði
gert með upplýsingaskyldu um eig-
endur fyrirtækja, ásamt eftirfarandi
takmörkunum á eignarhaldi:  „Fyrir-
tæki eigi ekki önnur fyrirtæki eða eign-
arhaldsfélög.  Eingöngu einstaklingar
og eignarhaldsfélög geti átt fyrirtæki
og að eingöngu einstaklingar geti átt
eignarhaldsfélög. Þannig yrði lagskipt-
ing eignarhalds aldrei meira en þre-
föld.“ 
„Í núverandi stjórnskipulagi hafa
stjórnmálamenn vald til þess að slá
lán fyrir hönd ríkisins, sameignarsjóðs
allra landsmanna. Það er alltof algengt
að ráðamenn taki óþörf lán,“ sagði Pét-
ur en áttunda tillaga hópsins er sú að
þjóðaratkvæðagreiðslur yrðu haldn-
ar um lántökur ríkisins. Benti hann að
tæpur fimmtungur af öllum gjöldum
ríkisins færi nú í vexti til innlendra og
erlendra lánastofnana. „Það svarar til
reksturs meira en tveggja Landspítala
og þriggja Háskóla Íslands á ári,“ sagði
Pétur.
Aðhald og fræðsla
Stefanía Anna Marínósdóttir bókari bar
fram níundu tillöguna sem snýr að al-
mennri upplýsingaskyldu og opnun
opins gagnagruns á netinu. Þar sagði
hún að mætti taka til mánaðarlegar
tekjur og útgjöld ríkisins, sveitarfélaga
og ríkisfyrirtækja, ásamt helstu skuld-
um og skuldbindingum. Þá mætti einn-
ig birta þar helstu tekjur og skuldir fyrir-
tækja svo eitthvað sé nefnt. Pétur kynnti
síðustu tillöguna sem snýr að aðhaldi,
eftirliti og fræðslu um fjármálakerfið.
„Svo virðist sem núverandi kerfi hafi
ekki verið hannað með hagsmuni al-
mennings í huga. Nú þegar krafan um
nýtt kerfi verður sífellt háværari, verð-
ur að tryggja að hagsmunir almennings
séu í fyrirrúmi en ekki þröngir sérhags-
munir,“ sagði hann. Leggja þau því til að
í skólum landsins fái börn og unglingar
fræðslu um fjármálakerfið, svo að þau
geti seinna meira veitt þessu sama kerfi
eitthvert aðhald. Pétur sagði að lokum
að framundan væru opnir borgara-
fundir í tengslum við háskóla á Íslandi,
þar sem sérfræðingar bæði íslenskir og
erlendir, munu halda framsögur um af-
mörkuð svið.
Fleiri upplýsingar má finna á
heimasíðunni www.ifri.is.
Hópur fólks hefur frá því í júní starfað saman að hugmyndum um nýtt fjármálakerfi. Tillögurnar eru hugs-
aðar til að opna umræðu um nýjar leiðir í fjármálum þjóðarinnar. Meðal þess sem hópurinn leggur til er
aðskilnaður fjárfestinga- og viðskiptabanka og vaxtalaus peningaútgáfa. Opnir borgarafundir verða haldnir
á næstunni þar sem fólk er hvatt til þess að ræða hugmyndirnar og tjá hug sinn.
VILJA BYLTA FJÁR-
MÁLAKERFINU
JÓN BJARKI MAGNÚSSON
blaðamaður skrifar: jonbjarki@dv.is
Tillögur IFRI að nýju fjármálakerfi
1. Aðskilnaður fjárfestinga- og
viðskiptabanka
2. Íþyngjandi innistæður
3. Vald einkaaðila til peningasköpunar
4. Vaxtalaus peningaútgáfa
5. Verðbólga er ákvörðun
6. Lífeyrissjóðir lána til húsnæðiskaupa
7. Rekjanleiki fjármuna
8. Þjóðaratkvæði um lántökur
9. Upplýsingaskylda og opinn
gagnagrunnur
10. Aðhald, eftirlit og fræðsla
TILLÖGUR IFRI
Róttækar hugmyndir Hópurinn kynnti
tillögur sínar á blaðamannafundi í Norræna
húsinu á miðvikudaginn. MYND SIGTRYGGUR ARI