Dagblaðið Vísir - DV - 06.05.2011, Qupperneq 25

Erlent | 25Helgarblað 6.–8. maí 2011
Stjórnarskrárnefnd Evrópuþingsins
lagði fram ályktun til Framkvæmda-
stjórnar Evrópusambandsins á
mánudaginn síðastliðinn, þess efnis
að fjölga ætti þingmönnum um 25
og að hinir nýju þingmenn skyldu
kjörnir í einu kjördæmi alls sam-
bandsins. Í dag sitja á Evrópuþinginu
751 þingmaður, og eru þeir kjörnir
sem fulltrúar kjördæma sem er skipt
milli aðildarríkja sambandsins. Hin-
ar nýju tillögur ganga út á það að
framvegis, þegar íbúar aðildarríkja
ESB ganga til kosninga, verði tveir
kjörseðlar; annar með fulltrúum
kjördæmisins, en hinn með fulltrú-
um sem bjóða sig fram meðal allra
sambandsríkja. Vonast er til að þetta
eigi eftir að styrkja „samevrópska
sjálfsmynd“, eða færa íbúa aðildar-
ríkjanna nær hugsjóninni um sam-
einaða Evrópu.
Í Bretlandi hafa tillögurnar vald-
ið mikilli hneykslun, en þar er nú við
völd ríkisstjórn Íhaldsflokksins og
Frjálslynda flokksins. Skemmst er frá
því að segja að Íhaldsflokkurinn hef-
ur ætíð haft sínar efasemdir um Evr-
ópusamrunann, og verið tregur til að
taka þátt í hvers kyns samstarfi við
meginlandsríkin. En þurfa þeir, eða
önnur aðildarríki, að óttast samevr-
ópska sjálfsmynd?
Sameinuð Evrópa
Engum dylst að táknmyndir sam-
einaðrar Evrópu eru þónokkrar, þrátt
fyrir blóði drifna sögu álfunnar. Ber
þar fyrst að nefna evrópska fánann,
sem samanstendur af tólf gylltum
stjörnum á bláum fleti. Var það Evr-
ópuráðið, sem sér um málefni sem
snúa að menningu í álfunni, sem
kynnti fánann á 6. áratug síðustu ald-
ar en það var árið 1972 sem fáninn
var samþykktur sem opinber fáni álf-
unnar af leiðtogaráði Evrópubanda-
lagsins. Sama ár var einnig kynntur til
sögunnar evrópski „þjóðsöngurinn,“
en fyrir valinu varð „Óður til gleð-
innar,“ síðasti kaflinn í Níundu sin-
fóníu Ludwigs van Beethoven, sem
er fullkomnaður með texta eftir öðl-
ingsskáldið Friedrich Schiller. Sam-
eiginlega myntin, evran, er einnig
gott dæmi um táknmynd samein-
aðrar Evrópu, sameiginleg stjórnar-
skrá ESB er annað og svo mætti lengi
telja. Eitt sameiningartákna Evrópu
sem er Íslendingum ofarlega í huga
er auðvitað Söngvakeppni evrópskra
sjónvarpsstöðva. Væri þátttökurétt-
ur í henni bundinn við aðild að ESB,
mætti leiða að því líkur að talsverður
meirihluti Íslendinga yrði samstund-
is hlynntur aðild.
Sjálfsmyndin til, en ekki sterk
DV hafði samband við Guðmund
Hálfdanarson, prófessor í sagn-
fræði við Háskóla Íslands. Guð-
mundur hefur fengist við rannsókn-
ir sem snúa að myndun þjóðríkja og
þjóðerniskenndar – meðal annars
að „opinberri sköpunargoðsögn ís-
lenska þjóðríkisins.“ Þá liggur beint
við að spyrja Guðmund, hvort það
sé til eitthvað sem heitir samevr-
ópsk sjálfsmynd? „Þetta er ekki auð-
veld spurning þar sem sjálfsmynd er
flókið fyrirbæri. Hún er samsett og
margbreytileg þó það sé örugglega
til eitthvað sem hægt er að kalla evr-
ópska sjálfsmynd. Ég held að flestir
séu hins vegar sammála um að hún
sé ekkert sérstaklega sterk og frekar
víkjandi gagnvart öðrum tegundum
sjálfsmyndar. Þar má nefna til dæm-
is þjóðerni en einnig stétt, fjölskyldu,
bæjarfélag og svo framvegis.
Þjóð myndar ríki,
ríki myndar þjóð
Þótt það sé afar ólíklegt að Evrópu-
sambandið verði einhvern tímann
að sjálfstæðu ríki, er ekki úr vegi
að velta því fyrir sér hvort það sé
mögulegt á annað borð. Ríki hafa
áður verið „búin til“ úr mismun-
andi þjóðarbrotum, þar sem skýr-
asta dæmið hlýtur að vera Banda-
ríki Norður-Ameríku. Í Evrópu er
einnig að finna Frakkland, sem varð
til sem ríki á 9. öld – en varð í raun
ekki til sem þjóð fyrr en á 19. öld. Í
Þýskalandi var þessu öfugt farið.
Sameinað Þýskaland leit ekki dags-
ins ljós fyrr en árið 1871 sem ríki,
þó að þýska þjóðin hafi verið gam-
algróin – bundin saman af hinni
þýsku tungu. Guðmundur segir
þetta einnig vandmeðfarið. „Það er
rétt að íbúar Frakklands voru klofnir
í marga menningarhópa. Þess vegna
er oft sagt að ríkið skapaði þjóðina
í Frakklandi á meðan þjóðin skap-
aði ríkið í Þýskalandi. Frakkar beittu
í raun miðstýrðu valdi ríkisins til
að sameina frönsku þjóðina, með
því að koma á skólaskyldu þar sem
aðeins var töluð franska, með her-
skyldu þar sem mönnum var barin
þjóðarást í brjóst, með hátíðum ým-
iss konar og svo mætti lengi telja.“
Bandaríkin og ESB
Að mörgu leyti má líkja Bandaríkj-
unum, þá sérstaklega þegar þau
slitu barnskónum, við Evrópusam-
bandið í dag. Voru þau mynduð
úr mismunandi þjóðarbrotum þar
sem töluð voru mörg tungumál og
þar hefur myndast hefð fyrir um-
ræðunni um hve mikið vald alrík-
isstjórnin á að hafa yfir málefnum
ríkja – rétt eins og umræðan er stöð-
ug innan ESB um hve mikil völd
eiga að liggja hjá ráðamönnum í
Brüssel á kostnað stjórnvalda að-
ildarríkjanna. „Í Bandaríkjunum er
löng hefð fyrir því að togast er á um
hve mikil völd eiga að liggja hjá al-
ríkisstjórninni, nú síðast hefur sú
umræða orðið áberandi með Te-
boðshreyfingunni sem dæmi,“ seg-
ir Guðmundur. „Það sem greinir
að Bandaríkin og aðildar ríki ESB er
hins vegar menningin. Það myndi
engum detta í hug að segja viss
fylki sér á báti af menningarlegum
ástæðum. Innan Evrópu hefur hins
vegar myndast rík hefð fyrir því að
ríkin séu sjálfstæð og þar hafa ríkin
sjálf myndað alls konar stofnanir og
táknkerfi sem eru síst á undanhaldi.
En hvað gerist á næstu 100 árum eða
svo, það veit enginn.“
Tungumálið mikilvægt
Svo vikið sé aftur að Frakklandi og
Þýskalandi, þá var það að miklu
leyti tungumálið sem skipti lykil-
atriði. Frakklandi tókst ekki að
sameina þjóð sína, fyrr en eftir að
franska var gerð að eina tungumál-
inu sem kennt var í grunnskólum
– en auk þess var ráðist skipulega
gegn framgangi annarra tungu-
mála – til að mynda bretónsku eða
alsatísku. Guðmundur segir það síð-
ur en svo einfalt, að skapa þjóðríki.
„Það gerist í raun ekki nema með
„ofbeldi“ eða táknrænu menningar-
legu ofbeldi ef svo má segja. Þá er
reynt að draga úr öðrum tegundum
sjálfsmyndar, eins og héraðssjálfs-
myndum, sem ógna þjóðarsjálfs-
myndinni. Frönsk sjálfsmynd er til
að mynda byggð á því að útrýma
hinum sjálfsmyndunum. Þannig
að þegar talað er um að varðveita
þjóðarsjálfsmyndir er aldrei nema
hálf sagan sögð. Langflestar þjóð-
arsjálfsmyndir í Evrópu eru einmitt
byggðar á því að alls konar sjálfs-
myndum var annað hvort útrýmt
eða hallað á.“
Evrópa styrki jaðartungumál
Ljóst þykir að Evrópusamband-
ið leggur talsvert á sig til að styrkja
samevrópska sjálfsmynd þó fullyrða
megi að Sambandsríki Evrópu, í lík-
ingu við Bandaríkin, séu ekki á dag-
skrá. Kjörorð Evrópu eru auðvitað
„sameinuð í fjölbreytni“, og reynir
sambandið í hvívetna að vinna að
því markmiði – að halda fjölbreyti-
leikanum á lofti. Þannig er það Evr-
ópusambandið sem hefur styrkt
tungumálakennslu, og þá sérstak-
lega á jaðartungumálum – í raun
gagnstætt því að reyna að útrýma
„hinum sjálfsmyndunum“. Að miklu
leyti má þakka Evrópusambandinu
að tungumál eins og baskneska og
bretónska, svo dæmi séu tekin, eru
kennd við evrópska háskóla.
Guðmundur tekur undir þetta.
„Það má til dæmis benda á dæmi
Möltu. Þar hafði maltneska í raun
verið lítið annað en talmál, mál
fólksins. Opinbert tungumál, eða
stofnanatungumálið, var hins vegar
alltaf enska. Framgangur maltnesku
hefur aukist eftir inngöngu þeirra í
sambandið, þar sem tungumál allra
aðildarríkja verða að opinberum
tungumálum ESB.“
n Evrópuþingið vill fjölga þingmönnum n Markmiðið að styrkja samevrópska sjálfsmynd
n Guðmundur Hálfdanarson segir evrópska sjálfsmynd vera til, en ekki sterka
Evrópuþingið vill styrkja
samevrópska sjálfsmynd
„ Innan Evrópu
hefur hins vegar
myndast rík hefð fyrir því
að ríkin séu sjálfstæð.
Björn Teitsson
blaðamaður skrifar bjorn@dv.is
Guðmundur Hálfdanarson „Sjálfs-
mynd er flókið fyrirbæri. Hún er samsett
og margbreytileg þó það sé örugglega til
eitthvað sem hægt er að kalla evrópska
sjálfsmynd.“
Eurovision Eitt sam-
einingartákna Evrópu.