Dagblaðið Vísir - DV - 14.10.2011, Side 25

Viðtal | 25Helgarblað 14.–16. október 2011
Bjargað af hulduher
Hann er hættur því, gerði nóg
af því á meðan hann drakk og
vorkenndi sér heil ósköp. Jón-
as er Freeportari, einn af þeim
fyrstu sem héldu utan í áfeng-
ismeðferð. Hann var númer 39
í röðinni og hefur lifað 35 ár án
áfengis. „Alkóhólismi fer mis-
jafnlega í fólk. Sumir sjá ekki
vandann, aðrir taka sig á og ég
tók mig á.“
Á sínum tíma ætlaði hann
sér þó ekkert að hætta að
drekka. Í borginni var hulduher
manna sem höfðu farið á Free-
port og voru í því að finna menn
í vanda og senda til Ameríku.
Þeir sáu að tími væri kominn
til að þurrka Jónas, tóku hönd-
um saman og sendu hann út án
þess að hann hefði nokkuð með
það að gera. „Þeir sáu að ég var
kominn í vandræði og veltu því
lengi fyrir sér hver gæti fylgt mér,
því það var ævinlega fylgdar-
maður með hverjum sjúklingi.
Þeir vissu sem var að það yrði
ekki auðvelt að finna mann sem
ég gæti sætt mig við og nefndu
marga á nafn áður en þeim kom
Benedikt Árnason leikstjóri til
hugar. Við þekktumst og höfð-
um unnið saman. Þeir voru
sannfærðir um að ég gæti þolað
hann og hann samþykkti þetta
svo það var pantað pláss fyrir
mig á laugardegi.“
Á þriðjudegi ákvað Benedikt
svo að kíkja á kappann áður en
þeir héldu út. Honum leist ekki
á blikuna og taldi útilokað að
Jónas myndi lifa fram á laug-
ardag, hann yrði að fara strax.
Einhvern veginn tókst þeim að
ganga svo frá málum að þeir
héldu utan daginn eftir. Jónas
var drukkinn eins og von var og
vísa og á fimm tíma flugi talaði
hann tvisvar, eitt orð í senn. „Eft-
ir tvo tíma vaknaði ég og sagði
sjúss! Sofnaði svo aftur og vakn-
aði rétt fyrir lendingu og end-
urtók þetta, sjúss! Mér var ekki
ansað,“ segir hann og hlær.
Fékk hjartastopp
Bílstjóri beið þeirra á flugvellin-
um og ók þeim að Freeport-spít-
alanum. Jónas lagðist í aftursæt-
ið og lá þar í fósturstellingunni,
þverneitaði svo að yfirgefa bíl-
inn þegar á hólminn var kom-
ið og áttu þeir í mesta basli við
að koma honum út, Benedikt
og bílstjórinn. „Drukkinn mað-
ur hefur einhvern undarlegan
kraft,“ útskýrir Jónas, „svo þeir
ætluðu ekki að hafa það. Benni
varð allur blár við áreynsluna.
Ég vildi alls ekki fara.“
Að lokum lét Jónas undan og
steig sín fyrstu skref í átt að nýju
og betra lífi. Hann var þó ekki
fyrr kominn inn á spítalann en
hann féll niður í hjartastoppi.
„Fjórum árum síðar fór ég í píla-
grímsför til að sýna Sigrúnu,
konu minni, þennan krafta-
verkastað. Ég hafði farið nokkr-
um sinnum út með menn og
við vorum orðnir mestu mátar,
ég og læknirinn sem sinnti mér
á sínum tíma. Allt í einu sagði
hann við mig að nú væri senni-
lega orðið óhætt að segja mér
frá því þegar ég kom. Ég spurði
hvað hann ætti við og þá sagði
hann að ég hefði í raun verið
dauður, ég hefði legið á gólfinu
og fólkið í kring hefði hrópað á
lækni því fyrsti Íslendingurinn
væri farinn.
Svo sagði hann: „Ég kom
hlaupandi, kraup við hlið þér,
þú andaðir ekki og varst í al-
gjöru stoppi en svo opnaði ég
augnlokin þín og mér til undr-
unar þá töluðu augu þín við
mig, ég vil lifa sögðu þau.“ Svo
hann ákvað að hann skyldi láta
mig lifa og hóf lífgunartilraunir.
Ég hef lifað nokkuð lengi síðan,“
segir Jónas glettinn.
Af hverju svo var komið fyrir
honum veit hann ekki. „Þú flýrð
í vín og þorir ekki að hætta af
ótta við sársauka og kvalir sem
fylgja því að hætta þegar þú ert
búinn að drekka lengi. Eng-
inn veit hvenær og hvers vegna
menn nota vín sem alkóhólist-
ar, það er ómögulegt að útskýra
það. Sumir segjast vera á flótta
frá lífsleiða, aðrir drekka af öðr-
um ástæðum en í raun veit eng-
inn af hverju.“
„Eins og að rífa opið sár“
Og svo kom sólin upp er heiti
á viðtalsbók sem Jónas skrif-
aði síðar um alkóhólisma. Í for-
mála bókarinnar lýsir hann því
hvernig honum leið á þessum
tíma: „Það var ekki kyrra í sál
minni og hafði ekki verið lengi.
Það þarf mikið að ganga á í lífinu
þar til maður áttar sig á að ekki
er allt eins og maður vill og von-
ar. Ég var 45 ára, í góðri stöðu en
launin lág. Starfið kröfuhart en
mjög gefandi, skapandi starf af
listrænum toga og heimtar oft
listamenn til þjónustu ef vel á að
vera. Gagnrýni mikil en minna
af hrósi og stundum er eins og
verið sé að rífa opið sár þeg-
ar miskunnarlausir hlustendur
tæta í sundur allt sem þú varst
að gera af allri sálu þinni, öllu
þreki þínu, öllu viti þínu, allri
elsku þinni. Allt í einu er orðið
erfitt að vinna af viti, ferskleiki
þinn orðinn fúll eins og gam-
alt vatn í holum steini, þreyta
býr sér samastað í líkama þín-
um sem sífellt er misboðið með
áfengisneyslu.“
Drykkjan hjálpaði: „Drykkju-
maður er fríherra í merkingunni
frjáls, í landi þar sem sólin sest
aldrei, blóm vaxa í hverju spori
og fuglar syngja einsemdina á
brott. Of gott land til að fara eitt-
hvað annað. Á kvöldin glímir
hann við drauga.“
Meðferðin fór fram á Long
Island í New York. Á spítalan-
um gengu menn um á slopp-
um, ráfuðu um gangana, marg-
ir lengi að átta sig. „Stundum
á næturnar þegar ég lá í angist
yfir því hvernig komið væri fyr-
ir mér, gekk einhver skuggavera
fram hjá eins og skuggi af fortíð.
Þá ákvað ég að skrifa leikrit um
þessa reynslu.“
Leikritið fékk nafnið Gler-
húsið og var sýnt í Þjóðleikhús-
inu við góðar undirtektir.
Sársaukinn hvarf
Endurhæfingin fór fram í göml-
um klausturskóla sem Sankti
Jósefs-systur ráku, Veritas Villa.
Þar öðlaðist hann frelsi. „Ég
man að það var sólskin. Þarna
við vatnið. Þennan dag. Allt í
einu var eins og ég stæði bað-
aður mildum úða sem hvolfd-
ist hægt yfir mig og ég gat ekki
hrært mig, andaði ekki. Sárs-
aukinn sem hafði búið um sig í
brjóstinu, svo rækilega að hann
var hluti af mér, leystist upp í
sólskininu, liðaðist upp í tært
loftið, blandaðist laufinu, suss-
aði á fugla himins. Úðinn ósýni-
legi kitlaði kinnar og ég lokaði
augunum, stóð eins og steinn í
eilífðinni, bautasteinn fyrra lífs
og á hann letrað: Þú drekkur
ekki framar. Svo var úðinn horf-
inn. Svo einfalt var það.“
Morguninn sem hann lenti á
landinu fór hann upp í Útvarps-
hús og beinustu leið inn á skrif-
stofu. „Skrifstofan mín hafði
verið læst allan tímann og var
eins og ég hafði farið frá henni.
Þar var fullt af ölflöskum, heill
kassi af íslenskum pilsner, glerið
utan af vodkapelum. Ég læsti að
mér og sagði: Guð almáttugur,
ég get ekki látið nokkurn mann
sjá mig.
Það tók mig langan tíma að
safna kjarki til að horfast í augu
við fólk, ég ætlaði ekki að þora
það. Svo sat ég og horfði á Esj-
una í smátíma, þar eru jóla-
sveinarnir, sagði ég við sjálf-
an mig, vert þú nú ekki einn af
þeim og það um haust. Farðu og
heilsaðu upp á alla, annars get-
ur þú ekki unnið hér meir.“
Fjör hjá framliðnum
Jónas fór því fram og hélt upp
á næstu hæð þar sem yfirstjórn
Útvarpsins hafði aðstöðu. Hann
fór fyrst á fund framkvæmda-
stjórans, Guðmundar Jónsson-
ar óperusöngvara, sem var stór
og mikill maður. Hann tók Jón-
as í fangið, faðmaði hann þétt
að sér og bauð hann velkominn.
„Hann sagði mér að taka lífinu
með ró og hugsa minn gang, svo
myndum við finna verkefni fyrir
mig þegar ég yrði tilbúinn. Eftir
það gekk ég á hvern mann og lét
vita að ég væri kominn. Þannig
braut ég ísinn og var aðeins part
af morgni að átta mig á því að
allir tóku mér vel.“
Honum leið vel í vinnunni.
Það þarf því engan að undra að á
skrifstofu Jónasar var taumlaus
gleði. Líka þegar hann var ekki
við. Eða svo var honum sagt. „Á
fjórðu hæð í Efstaleiti var ég með
ágæta skrifstofu og ein stelpan
á næstu skrifstofu við hliðina
sagði að það væri aldeilis líf og
fjör á skrifstofunni þegar ég væri
ekki þar. Þaðan bærist hlátur og
skvaldur. Svo fór ég að kanna
þetta og ræddi við miðil sem ég
þekki. Hann sagði að gamlir út-
varpsmenn hittust þarna uppi
og hefðu það gaman.“
Endaði í Landsbankanum
Freeportararnir héldu áfram að
senda menn utan í meðferð og
reyndu að vekja fólk til umhugs-
unar um sjúkdóminn. Smám
saman skapaðist þekking hér
á landi og með tilkomu SÁÁ
breyttist margt. Þessir menn
héldu einnig hópinn og hittust
alla föstudaga. Margir þeirra
urðu góðvinir Jónasar. Svo kom
að því að þeir ákváðu að skella
sér saman í siglingu til Karíba-
hafsins og þá voru góð ráð dýr.
„Ég hafði ekki efni á því, fátækur
útvarpsmaðurinn!“ segir Jónas
og hlær.
Oft reyndi hann fyrir sér á
öðrum vettvangi. Eftir sjö ár
sem fréttamaður hætti hann
hjá Útvarpinu og hélt norður á
Akureyri þar sem hann gerð-
ist verslunarstjóri í bókaversl-
un POB. Þar var hann í eitt ár,
stofnaði leiklistarskóla, lék með
Leikfélagi Akureyrar, leikstýrði
og lifði ágætlega. Sneri svo suð-
ur og fór að vinna í Þjóðleikhús-
kjallaranum. „Mér til skelfingar
endaði ég í Landsbankanum.
Brosir við dauðanum
„Þá áttaði ég
mig á því að
ég hafði hvíslara. Ég
hef kallað hann það
síðan. Hann var með
mér í hverju einasta
viðtali, hvíslaði því að
mér að nú ætti ég að
spyrja að þessu. Og
hann hefur fylgt mér
alla leiðina hingað.
„Ég læsti að mér og
sagði: Guð almáttugur,
ég get ekki látið nokkurn
mann sjá mig. Það tók mig
langan tíma að safna kjarki
til að horfast í augu við fólk.