Dagblaðið Vísir - DV - 14.10.2011, Side 26

26 | Viðtal 14.–16. október 2011 Helgarblað
Tölur hafa aldrei átt við mig, ég
botna ekki í þeim og hef aldrei
getað reiknað. Ég hef nú samt
lifað í áttatíu ár, það bjargaði
mér að ég lærði fljótlega að
spyrja þá sem vissu betur. Það er
mjög einfalt.“
Einn daginn svaraði Jónas
símanum í Landsbankanum. Á
línunni var útvarpsstjórinn, Vil-
hjálmur Þ. Gíslason, sem vildi
vita hvort Jónas gæti hugsað
sér að verða fréttaþulur. Jónas
var til í að íhuga það en fékk þá
svarið: Nei, það er enginn tími
til að hugsa. Þú verður að byrja í
kvöld. „Ég byrjaði um kvöldið og
hef verið þar síðan.“
Listin að kunna að þegja
Á þessum tíma hefur Jónas
sinnt hinum ýmsu verkefnum
fyrir Útvarpið og veit ekki einu
sinni sjálfur hvað liggur eftir
hann, hann veit það eitt að það
er ógrynni. „Ég hef verið viðloð-
andi Útvarpið frá átta ára aldri
og verið með Kvöldgesti í þrjátíu
ár. Ætli það sé ekki met í Evrópu
og þótt víðar væri leitað. Það er
ósköp fallegt og gott að vita að
maður hefur glatt einhvern.
Kvöldgestir hafa Guði sé
lof vakið athygli. Ég lagði á það
áherslu að þátturinn væri þeirra,
gestanna. Ég lærði að þegja og
hlusta, það er dálítið seiðandi að
þegja, þá talar gesturinn en ef þú
ert sígjammandi fram í þá þegir
hann. Listin felst í því að kunna
að þegja þegar það á við. Ég var
lengi að læra það,“ segir Jónas
og bendir á að hann hafi aldrei
farið í nám, það kenndi honum
enginn. Stundum kenndi hann
þó í Háskóla Íslands þegar Sig-
rún Stefánsdóttir sá um nám í
fjölmiðlafræði. „Einu sinni sagði
ég nemendum mínum að þeir
gætu lært um fjölmiðla í mörg ár
en þeir yrðu aldrei útvarpsmenn
nema þeir væru fæddir í það.
Því það þarf hæfileika til að
geta fengið fólk til að tala. En
ef þú nennir að spyrja sérðu að
hver maður á sína sögu. Ég sagði
gjarna að fólk þyrfti ekki að hafa
drepið mann til að vekja athygli
mína á sér. Jafnvel einfaldasta
saga þess getur kennt mér. Þeg-
ar þú ferð að tala við fólk sérðu
hvílíkur fjársjóður býr í mann-
eskjunni.“
Lærði alltaf eitthvað
Þrátt fyrir megna andúð á hefð-
bundnum skólabekkjum stund-
aði Jónas langt og strangt nám
í útvarpinu og segist hafa verið
í lengsta háskólanámi sem um
getur. „Ég lít á útvarpið sem há-
skóla. Ég lærði alltaf eitthvað.“
Hann lærði hvernig á að
lifa lífinu og sitthvað um sigra.
„Hver einasti gestur minn var
sigurvegari, það var enginn lús-
er. Allir höfðu þeir klórað í bakk-
ann og klárað sig. Krabbameins-
veikt fólk, hjartveikt, geðveikt …
fólk sem hló, viðkvæmt fólk, fólk
með langa sögu um ævintýraþrá
eða erfiðleika í hjónabandi. Það
var ótrúlegt að hlusta á þann
fróðleik sem hver og einn bar
með sér.“
Þá er viðeigandi að spyrja
hvort hann búi ekki yfir ein-
hverjum fróðleiksmolum, gull-
kornum eða góðum ráðum
til að hjálpa fólki að lifa lífinu
vel. „Nei,“ segir hann hlæjandi.
„Menn verða að reka sig á. Það
fer enginn marblettalaus í gegn-
um lífið. Ég kann ekkert frekar
á það en aðrir, nema bara fyrir
sjálfan mig, að gefast ekki upp.“
Einfari í hjarta sínu
Hávær hringing truflar söguna.
Jónas svarar, þetta er ríkisskatt-
stjóri. Þeir eiga stutt samtal en
Jónas sýnir honum mikla hlýju.
„Sæll, elskan, það er hjá mér
blaðamaður núna. Elsku dreng-
urinn minn, mér líður alveg
prýðilega. Heyrðu, drengurinn
minn, þakka þér fyrir að hringja
eins og fyrri daginn, þú ert eng-
um líkur. Bless, vinur,“ segir Jón-
as og leggur símann frá sér. Þeir
eru gamlir vinir. „Hann vill alltaf
vita hvernig mér líður. Ég stríði
honum stundum á því að það
sé vegna þess að hann vilji að
ég haldi áfram að borga,“ segir
hann glettinn.
Þeir eru fáir sem þekkja Jón-
as í raun. Hann hefur alltaf verið
einfari í sér. „Ég lifi af því að tala
en elska að þegja. Ég þoli ekki
marga en er ekki illa við neinn.
Ég gæti til dæmis ekki hugsað
mér að fara með vinafólki í sum-
arhús, ég yrði galinn og veit ekki
um hvað ég ætti að tala. Mér
finnst ekki gaman að tala um
ekkert eins og tíðkast í sumar-
húsum. Ég er mikið betur settur
einn með sjálfum mér.“
Einfarinn hefur alltaf blund-
að í honum en kjaftagangurinn
um föður hans bætti ekki úr sök
og þegar fólk sneri sér að synin-
um og kjaftasaga komst á kreik
um að hann hefði barnað unga
stúlku aðeins fjórtán ára gam-
all fylgdi því áralöng þjáning og
skömm. Enda varð hann lengi
fyrir aðkasti á eftir. Síðan hef-
ur hann ætíð verið var um sig.
„Ég er einfari í eðli mínu en nú
er því lokið. Ég er hættur að vera
felumaður. Nú er ég opinn fyrir
öllu og glaður.“
Skammaður af skáldum
Það var ekki alltaf auðvelt að
vera sonur föðurins. Þegar Jónas
byrjaði í útvarpinu heyrðust þær
raddir að nú ætti að lyfta strák-
rassinum. Það var sárt. „Þess
vegna þurfti ég að sanna mig
og gera betur en aðrir. Ég var að
því fram á síðasta þátt, að sanna
mig. Þannig hefur útvarpið verið
fyrir mér öll þessi ár, ég er alltaf
að reyna að sanna mig með því
að gera vel, eilítið betur en hægt
er að krefjast.“
Framan af þurfti hann þó að
þola harða gagnrýni og það tók
á. „Auðvitað var reynt að draga
mig niður eins og aðra. Kjafta-
gangur endalaus, að mér fannst
dæmdur.“
Árið 1953 byrjaði hann með
Létta tóna. Þátturinn lifði í tvö
ár og á þeim tíma bárust 10.000
bréf. „En ég fór óendanlega
í taugarnar á elítunni, skáld-
mönnum sem voru ofarlega í
hugum fólks. Ég fór til dæmis
óendanlega í taugarnar á Tóm-
asi Guðmundssyni sem skamm-
aði mig í Mogganum. Steinn
Steinarr skammaði mig í Vísi
og séra Gunnar Benediktsson
skammaði mig í Þjóðviljanum.
Ég þótti óheyrilega leiðinlegur.“
Jónas rekur það fyrst og
fremst til tónlistarinnar sem
hann spilaði, „stórhættuleg lög
eins og Hvítir mávar og ann-
að slíkt“. Hann dæsir og horf-
ir á mig: „Elskan mín, þetta var
engu lagi líkt. Ég var náttúrulega
ógurlega sorrí yfir því að vera
svona vondur útvarpsmaður og
tók gagnrýnina nærri mér. Auð-
vitað er ekkert gaman þegar allir
skamma mann en enginn hrós-
ar manni. En ég stóðst þetta.
Mér finnst eins og það sé
fyrst á seinni hluta lífsins sem
ég hef fundið að ég hef glatt ein-
hvern. Og nú þegar ég er kom-
inn á þennan stökkpall þá finnst
mér eins og allir elski mig. Það
er góð tilfinning.“
Hvíslari að handan
Eftir öll þessi ár hefur hann
aldrei slakað á kröfunum sem
hann gerir til sín. „Ég þurfti að
gera kröfur til mín, því mistök-
in voru minn kennari. Á þess-
um árum hef ég öðlast dýr-
mæta reynslu sem ekki er hægt
að kaupa. Engu að síður fann ég
yfirleitt fyrir því þegar ég gekk
inn í stúdíóið að ég væri að fara
í viðtal og mér stóð ekki á sama.
Ég var ekki stressaður en vissi
alltaf að ég yrði að vanda mig,
þetta yrði að takast.“
Sem betur fer fylgir honum
gott fólk sem aðstoðar hann
þegar á þarf að halda, jafnvel
þótt hann viti það ekki sjálfur.
„Ég vona að hann reiðist mér
ekki fyrir að segja frá þessu en
einu sinni sat ég með Konráði
Adolphssyni, sem var þá ný-
búinn að stofna Dale Carnegie.
Ég vildi vita af hverju og hvern-
ig þetta hjálpaði fólki. Eftir við-
talið sátum við áfram og rædd-
um málin við kertaljós. Þá sagði
hann að allan þáttinn hefði vera
staðið við hlið mér og að upp úr
höfði mínu stæði ljóskeila. „En
það merkilega er,“ sagði hann
svo, „að ég er alls ekki skyggn.“
Upp frá því veitti ég því eftir-
tekt að ég var aldrei einn. Fyr-
ir hvern þátt gerði ég handrit
sem átti að bjarga mér frá vand-
ræðaþögnum á meðan ég hugs-
aði hvern andskotann ég ætti
að spyrja. En þó að viðmælandi
ruglaði handritinu flæddu inn
á mig spurningar. Það var ekki
einleikið hvernig ég gat spurt út
úr handónýtu handriti og slopp-
ið nokkurn veginn heill frá því.
Þá áttaði ég mig á því að ég hafði
hvíslara. Ég hef kallað hann
það síðan. Hann var með mér
í hverju einasta viðtali, hvísl-
aði því að mér að nú ætti ég að
spyrja að þessu. Og hann hefur
fylgt mér alla leiðina hingað.“
Æðruleysið stafar frá hon-
um þegar hann segir að stund-
um hafi fólk gantast með að það
sofnaði út frá honum. „Er það
ekki gott? Er það ekki betra að
geta slakað á en að liggja and-
vaka, jafnvel í reiði? Ég heyrði
undarlega sögu af því að rödd-
in heilaði fólk því það félli í ró
þegar það hlustaði. Líklega hef-
ur það hjálpað að geta gefið eitt-
hvað af sjálfum mér, svolitla ró.“
Gáfust aldrei upp
Eftir andartaks hik heldur Jón-
as áfram. „Þetta er búið að vera
yndislegt líf. Ég er búinn að gera
allt sem ég vildi gera, skrifa sext-
án bækur og leikrit sem hafa öll
verið flutt, setja upp átján leik-
sýningar úti á landi, leika með
Leikfélagi Reykjavíkur, Þjóðleik-
húsinu, Leikfélagi Akureyrar,
Leikfélagi Ísafjarðar.“ Segir svo
„kommon“ með áherslu.
„Ég er búinn að prófa allt. Ég
er partur af leikstjóra, partur af
leikara, partur af píanóleikara,
partur af tónskáldi og ég málaði
líka til að sýna að ég gæti það. Ég
er ekkert af þessu í raun og veru
en allt hjálpaði þetta mér í gegn-
um lífið.“
Lífsviðhorf foreldranna
reyndist líka gott veganesti. Þeg-
ar Jónas lítur til baka voru það
einna helst þeir og þeirra styrkur
sem gerðu hann að betri manni.
„Móðir mín missti fótinn fyrir
neðan hné þegar hún var fjórtán
ára en var mikil hestakona og
lét ekkert stöðva sig, sundreið
Héraðsvötnin einfætt. Hún stóð
einnig með föður mínum sem
var umdeildur maður alla ævi,
ritstjóri Dags, ritstjóri Tímans,
alþingismaður og útvarpsstjóri
og allt var gert til þess að fella
hann og koma honum í burtu,
eins og þessi þjóð lætur. En allt-
af stóð móðir mín með honum
keik. Hún gafst aldrei upp.
Pabbi var berklaveikur ung-
ur smali í Þingeyjarsýslu hjá
vandalausum. Á morgnana
klæddi hann sig í sömu röku föt-
in frá því í gær, hljóp þingeysk-
ar heiðar og spýtti blóði. Það var
ekki gaman fyrir ungan dreng en
hann gafst ekki upp, hljóp.
Ég gat ekki gefist upp með
svona fólk nærri, ég fann fyrir
ákveðnu stolti um að klára líf-
ið, þó að ég vissi að á endanum
myndi ég deyja.“
Kvaddi útvarpið
Það var svo í sumar sem hann
fann að eitthvað væri að en
barðist á móti, vildi ekki viður-
kenna það fyrir sjálfum sér að
hann væri orðinn sjúkur maður
þótt hann hafi nú samt vitað það
innst inni. „Angistin nagaði mig
á meðan ég vissi ekki hví ég væri
svona orkulaus. Ég skildi það
ekki. En nú þegar ég veit að það
er partur af þessum aðdraganda
er það í lagi.“
Hauki Heiðari Ingólfssyni,
píanista, lækni og góðvini Jón-
asar, tókst að lokum að sann-
færa hann um að fara á spítala.
„Um leið gerðist ég veikur. Allt í
lagi með það, ég hef enga orku
eftir. Mér þykir vont að láta leiða
mig á milli staða. En hvað um
það, den tid er búin. Ég er feg-
inn að þurfa ekki að gera meira.“
Ragnar Aðalsteinsson ljós-
myndari var síðasti kvöldgestur
Jónasar. „Ég fann að ég var al-
veg orkulaus. Þá vissi ég að þetta
væri búið og kvaddi útvarpið í
huganum. Það var falleg stund,
ég var sáttur, laus, þráði ekkert
og grét ekkert. Ferillinn hefur
verið langur og nú kemur aldrei
nýr kvöldgestur. Enginn fær að
setjast í stólinn minn og reyna
að endurvekja þáttinn, hann var
minn og nú er honum lokið.“
Hlakkar til að deyja
Á meðan hann greindi eigin-
konu sinni, Sigrúnu Sigurð-
ardóttur, frá niðurstöðunni,
banvænu krabbameini, brosti
hann og hefur brosað síðan.
„Hún sagði að það hvernig ég
tek þessu hjálpi þeim. Öll fjöl-
skyldan veit hvað er í vændum
og tekur því. Ég er tvíkvæntur
og á þrjár yndislegar dætur, þær
Hjördísi Rut, skurðstofuhjúkr-
unarfræðing á Akureyri, Berg-
lindi Björk söngkonu, sem bú-
sett er í Flórída, og Sigurlaugu
Margréti, útvarps- og sjónvarps-
konu, og afar flott barnabörn
sem ég veit að elska mig og sýna
það aldrei betur en núna. Það
er ekki hægt að hugsa sér neitt
betra en að fjölskyldan standi
saman og hlæi fram á síðasta
dag,“ segir hann, „kommon!“
Ástin er á sínum stað, seg-
ir hann. Eiginkonan gerir ekk-
ert annað en að stjana við hann.
„Við erum búin að vera sam-
an í hálfa öld. Auðvitað hef-
ur það gengið eins og í öllum
hjónaböndum, þetta er ekkert
rjómalogn. Stundum er rjóminn
þeyttur, stundum súr og stund-
um sætur. Þessir síðustu mán-
uðir hafa verið yndislegir. Við
höfum gert okkar líf upp og vit-
um nákvæmlega hvar við höfum
hvort annað.“
Og dæturnar eru í góðu sam-
bandi við hann. „Við erum mikl-
ir vinir. Ég veit svo sem hvað
þetta verður sárt en ég er sann-
færður um að það hjálpi þeim
að vita að ég fer á góðan stað þar
sem mér mun líða vel. Svo mun
ég láta vita af mér,“ segir hann og
kímir.
Til þess ætlar hann að nota
ilmvatn. Ilmvatnið sem hann
ilmar af núna. „Þegar ég mæti
á svæðið læt ég lyktina fylgja.
Það notar enginn þetta ilmvatn
nema ég, svo það mun ekki fara
á milli mála,“ segir hann og hlær.
„Þú sérð að ég er fullur af lífs-
gleði. Ég sé enga ástæðu til að
vera með einhvern aumingja-
skap, þetta passar akkúrat fyrir
mig núna. Ég hlakka til að deyja
og get þess vegna farið á morg-
un.“
„Takk fyrir mig“
Jónas hefur gengið frá öllum
lausum endum, skuldar engum
neitt og hefur skipulagt jarðar-
förina í smáatriðum. „Ég veit
hverjir munu bera kistuna, þó
að þeir viti það ekki sjálfir. Ég
á bara eftir að loka augunum,
en það verður jafnvel gert fyrir
mig. Svo mun ég fylgjast með
þessu öllu saman þegar þar að
kemur.“
Röddin er orðin rám. Þetta
er orðið gott, Jónas er orðinn
þreyttur. Hann dregur tepp-
ið sem hefur legið í kjöltu hans
upp að höku og hjúfrar sig að
því. Teppið er handverk eigin-
konunnar, gert úr bútum, vín-
rautt að lit. „Ég sagði prestinum
að ég ætlaði að bera upp bón
sem enginn hefði borið upp
áður og bað hann um að lesa
fyrir mig ræðuna sem hann ætl-
ar að flytja yfir kistunni. Hann
hló og ég held að hann sé enn
að hlæja. En ég vil vita hvað sagt
er um mig á bak við mig, hvað
þá hvernig talað er yfir kistunni
minni,“ segir Jónas hlæjandi.
„Þú getur rétt ímyndað þér. Þá
verður of seint að ætla að leið-
rétta eitthvað.“
Íhugull svarar hann því
hvernig hann vill að fólk komi til
með að minnast sín. „Kannski
að það muni hvernig ég var. Svo
get ég ekki átt neina ósk aðra en
þá að ég hafi ekki meitt neinn.
Ég held að ég hafi ekki gert það,
ég hef enga ánægju af því að
kvelja fólk og opna ævinlega
glugga fyrir flugum.
Bréfin sem ég fæ frá ókunn-
ugu fólki eru ekkert nema bless-
unaróskir. „Takk fyrir að leyfa
mér að koma sem kvöldgestur,
ég lærði svo margt og það hef-
ur gert mér auðveldara að lifa.“
Ég get ekki tekið þessu öðruvísi
en með gleði. Ég átti ekki von á
þessu í mínu lífi.
Ég vil bara að fólk hugsi hlý-
lega til mín. Það er nóg,“ seg-
ir hann og brosir undurblítt.
„Meira get ég ekki sagt, elskan.
Nú ætla ég að hvíla mig, segir
hann lágum rómi, hallar sér aft-
ur og lokar augunum. „Takk fyrir
mig.“ n
Samheldin fjölskylda Jónas starfaði á RÚV ásamt dóttur sinni, Sigurlaugu Margréti. Þau brugðu á leik í stúdíóinu í sumar ásamt dóttur Sigurlaugar, Sól-
veigu Torfadóttur. Jónas horfir ástúðlega á dóttur sína, gantast við hana og hlær með henni.
Hættur á RÚV Jónas kvaddi en hætti ekki fyrr hann lagðist inn á spítala.
Eftir síðasta Kvöldgestinn vissi hann að þetta væri búið og kvaddi útvarpið í
huganum. Það var afar falleg stund.
„Auðvitað var reynt að
draga mig niður eins og
aðra. Kjaftagangur endalaus,
að mér fannst dæmdur.
„Mér finnst
eins og það sé
fyrst á seinni hluta
lífsins sem ég hef
fundið að ég hef
glatt einhvern. Og nú
þegar ég er kominn
á þennan stökkpall
þá finnst mér eins og
allir elski mig. Það er
góð tilfinning.