Dagblaðið Vísir - DV - 14.10.2011, Side 32

32 | Minning Umsjón: Kjartan Gunnar Kjartansson kjartan@dv.is 14.–16. október 2011 Helgarblað
J
óhannes Kjarval
fæddist að Efri-Ey í
Meðallandi í Vest-
ur-Skaftafellssýslu,
sonur Sveins Ingi-
mundarsonar, bónda þar
og k.h., Karitasar Þor-
steinsdóttur húsfreyju.
Hann ólst upp frá fjög-
urra ára aldri hjá hálfbróð-
ur móður sinnar, Jóhannesi
Jónssyni, í Geitavík í Borgar-
firði eystra.
Kjarval stundaði sjómennsku
til 1911 en hélt þá utan, fyrst til
Lundúna en síðan til Kaupmanna-
hafnar þar sem hann lauk prófi í
málaralist frá Konunglega listahá-
skólanum 1918. Þá dvaldi hann á
Ítalíu 1920 og í París 1928 en var
lengst af búsettur í Reykjavík frá
1922. Auk þess að vera meðal frum-
herja íslenskrar myndlistar var
Kjarval án efa virtasti listmálari og
einn ástsælasti listamaður þjóðar-
innar á 20. öld.
Verk Kjarvals bera með sér hvort
tveggja, expressionísk og impress-
ionísk stílbrigði. En þau eru auk
þess rammíslensk, oft hlaðin tákn-
um er vísa til íslenskra þjóðsagna,
ævintýra og skáldskapar, auk þess
sem meginviðfangsefni
hans sem listmálara var
íslenskt landslag, eink-
um á Þingvöllum. Þar
stóð hann í hraun-
inu dögum saman og
festi landið á striga.
Allar skilgreiningar
um list Kjarvals með
hliðsjón af straum-
um og stefnum ber
svo að taka með þeim
fyrirvara að hann var
afar persónulegur og
frumlegur listamaður.
Kjarval var auk þess mik-
ill teiknari, samanber teikningar
hans af íslensku alþýðufólki. Hann
myndskreytti ýmis rit og skrif-
aði sjálfur ýmis rit, s.s. Grjót 1930;
Meira grjót, 1937; Leikur, 1938;
Ljóðagrjót, og Hvalsagan frá átján
hundruð níutíu og sjö, 1956.
Margt hefur verið skrifað um
Kjarval og list hans, s.s. ævisaga
hans eftir Indriða G. Þorsteinsson,
samtalsbók eftir Matthías Johann-
essen, Kjarval, eftir Thor Vilhjálms-
son, og Kjarval – málari lands og
vætta, eftir Aðalstein Ingólfsson.
Árið sem Kjarval lést, 1972, voru
Kjarvalsstaðir í Reykjavík opnaðir
en þar eru verk hans höfð til sýnis,
skráð og rannsökuð.
F
rímann Bjarnason
Arngrímsson fædd-
ist að Sörlatungu í
Hörgárdal, sonur
Bjarna Arngríms-
sonar, bónda að Vöglum í
Þelamörk, og Helgu Guð-
rúnar Jónsdóttur frá Kraka-
völlum.
Frímann ólst upp í Fljót-
um, var síðan hjá föður sín-
um að Vöglum en fór vestur um
haf 1874, lauk þar kennaraprófum,
tók háskólapróf í tölvísi og náttúru-
vísindum við háskólann í Toronto
1884 og lauk prófi í náttúruvísind-
um og stærðfræði við Manitoba-há-
skóla 1885 en hann mun vera fyrstur
Íslendinga til að taka háskólapróf í
Kanada.
Frímann stofnaði og ritstýrði
Heimskringlu, hafði umsjón með ís-
lenskum innflytjendum í Kanada og
stundaði landkönnun fyrir Kanada-
stjórn.
Frímann lenti í deilum við aðra
forystumenn Vestur-Íslendinga, hætti
að starfa að útgáfu Heimskringlu, og
fór frá Winnipeg í árslok 1888.
Hann hugði á framhalds-
nám við háskóla í Banda-
ríkjunum, staðnæmdist í
Massachusetts og starf-
aði þar við kennslu en
síðar á rannsóknastof-
um hjá M.I.T. og starfaði
hjá General Electric Co í
Bandaríkjunum einhvern
tíma á árunum 1888–94.
Frímann hélt til Kaup-
mannahafnar og þaðan til
Reykjavíkur 1894. Þar talaði hann
mjög fyrir rafvæðingu Reykjavíkur og
setti fram tilboð frá General Electric
í þeim efnum upp á 2.500 gulldoll-
ara. Því var auðvitað hafnað af bæj-
arstjórn. Hann fór þá til Edinborgar
en næsta ár kom hann með tvö raf-
magnstilboð frá breskum fyrirtækjum
sem einnig var hafnað. Hann dvaldi
síðan í París til 1914 en flutti þá til Ak-
ureyrar og átti þar heima til dauða-
dags.
Frímann var sérvitur ákafamaður
en engu að síður merkur brautryðj-
andi og vakti fyrstur manna tímabæra
umræðu um virkjanir og rafvæðingu
hér á landi.
Ó
lafur fæddist í Reykjavík og
ólst þar upp. Hann stund-
aði nám við Menntaskólann
í Reykjavík og lauk þaðan
stúdentsprófi af stærðfræði-
deild 1940, lauk prófi í byggingaverk-
fræði frá Háskóla Íslands 1946 og
stundaði síðan framhaldsnám við
ETH í Zürich 1947–48.
Ólafur var verkfræðingur hjá Al-
menna byggingafélaginu 1946 og hjá
Vegagerð ríkisins 1946–54 og teikn-
aði þá m.a. brýr á Þjórsá og Jökulsá
á Fljótsdal. Hann starfaði síðan sjálf-
stætt frá 1954, einkum við flugvalla-
gerð á vegum Flugmálastjórnar, hafði
yfirumsjón með ýmist hönnun, lagn-
ingu eða endurbótum á nær öllum
flugvöllum landsins, öðrum en Kefla-
víkurflugvelli, uns hann lét af verk-
fræðistörfum um sjötugt.
Ólafur fylgdist vel með í sínu fagi
og lagði mikla stund á útivist og hvers
kyns náttúrufræði. Auk þess var hann
mikill áhugamaður um sagnfræði,
tónlist, myndlist og bókmenntir. Þá
fékkst hann mikið við ritstörf á efri
árum.
Ólafur sat í hitaveitunefnd Reykja-
víkurborgar 1954–62 og í stjórn Verk-
fræðingafélags Íslands 1953–55.
Fjölskylda
Ólafur kvæntist 29.6. 1945, Önnu Sig-
ríði Björnsdóttur, f. í Winnipeg 5.8.
1921, píanóleikara og tónlistarkenn-
ara. Foreldrar hennar voru Einar Þor-
grímsson, f. í Borgum í Nesjahreppi
15.6. 1896, d. 24.4. 1950, forstjóri í
Reykjavík, og Jóhanna Þuríður Odds-
dóttir, f. í Vestmannaeyjum 21.7.
1895, d. 2.5. 1972, húsmóðir.
Kjörforeldrar Önnu voru Björn
Þorgrímsson, f. í Borgum í Nesja-
hreppi 15.9. 1886, d. 5.4. 1966, bókari
í Reykjavík, og k.h., Marta Valgerður
Jónsdóttir, f. í Landakoti í Vatnsleysu-
strandarhreppi 10.1. 1889, d. 30.3.
1969, ættfræðingur.
Börn Ólafs og Önnu Sigríðar eru:
Björn Ólafsson, f. 14.5. 1946, verk-
fræðingur, kvæntur Guðbjörgu Helgu
Magnúsdóttur ferðafræðingi, f. 18.2.
1950, og eru börn þeirra Magnús, um-
hverfisverkfræðingur, f. 1973; Anna
Sigríður, leikskólakennari, f. 1975, en
dóttir Björns og Ásdísar Birnu Jóns-
dóttur, f. 27.2. 1948, er Guðrún Björg,
skrifstofumaður, f. 1971.
Sigríður Ólafsdóttir, f. 7.4. 1949,
sérkennari, gift Birni Má Ólafssyni,
lækni, f. 24.9. 1947, en börn þeirra
eru Ólafur Már, læknir, f. 1969; Hjalti
Már, læknir, f. 1972; Elín María, kenn-
ari, f. 1977; Birgir Már, lögfræðingur,
f. 1983, og Anna María, söngkona, f.
1987.
Marta Ólafsdóttir, f. 16.4. 1950, líf-
fræðingur og framhaldsskólakennari,
gift Sigurði Stefánssyni, lækni, f. 28.3.
1950, og er sonur þeirra Stefán, verk-
fræðingur, f. 1972.
Unnur Ólafsdóttir, f. 1.5. 1952,
veðurfræðingur, gift Þórarni Eldjárn,
rithöfundi, f. 22.8. 1949, og eru synir
þeirra Kristján Eldjárn, gítarleikari, f.
1972, d. 2002; Ólafur, f. 1975, d. 1998;
Úlfur, tónlistarmaður, f. 1976; Ari,
handritshöfundur og skemmtikraft-
ur f. 1981, og Halldór, tónlistarmað-
ur, f. 1991.
Páll Ólafsson, f. 10.6. 1957, eðlis-
verkfræðingur, kvæntur Elínborgu
Guðmundsdóttur lækni, f. 11.2.
1960, og eru börn þeirra Ólafur,
læknanemi, f. 1986; Aldís Erna, há-
skólanemi, f. 1990, og Guðmundur
Orri, menntaskólanemi, f. 1995.
Kjartan Ólafsson, f. 18.11. 1958,
tónskáld og prófessor, en sambýlis-
kona hans er Álfrún G. Guðrúnar-
dóttir, kynningarstjóri, f. 26.10. 1968,
og eru synir þeirra Hringur, f. 2002,
og Snæbjartur Sölvi, f. 2007, en dætur
Kjartans og fyrri konu hans, Arndísar
Guðmundsdóttur mannfræðings, f.
24.7. 1966, eru Védís, dansnemi, f.
1989, og Sunneva, nemi f. 1991.
Sveinn Ólafsson, f. 29.3. 1962,
tölvutæknifræðingur, kvæntur Auði
Gyðu Ágústsdóttur hjúkrunarfræð-
ingi, f. 20.3. 1970, og eru börn þeirra
Helena Rut, f. 1996, nemi, Hildur
Lára, f. 1998, nemi og Ágúst Ólafur,
f. 2010.
Langafabörn Ólafs eru nú tuttugu
og fjögur talsins en alls eru afkom-
endur Ólafs og Önnu orðnir fimmtíu
og fimm.
Alsystkini Ólafs: Einar Baldvin
Pálsson, f. 29.2. 1912, byggingaverk-
fræðingur í Reykjavík; Sigríður Páls-
dóttir, f. 21.5. 1913, d. 8.7. 1941, var
húsmóðir í Berlín; Þórunn Pálsdóttir,
f. 1.6.1915, d. 30.3. 1927; Franz Edu-
ard Pálsson, f. 22.7. 1917, d. 26.9.
2005, var deildarstjóri í Reykjavík;
Þórunn Soffía Pálsdóttir, f. 6.2. 1932,
húsmóðir í Reykjavík.
Hálfsystkini Ólafs, samfeðra, voru
Árni Pálsson, f. 4.1. 1897, d. 4.10.
1970, yfirverkfræðingur hjá Vega-
gerð ríkisins; Kristín Pálsdóttir, f.
21.7. 1898, d. 9.9. 1940, húsmóðir í
Reykjavík.
Foreldrar Ólafs voru Páll Einars-
son, f. á Hraunum í Fljótum 25.5.
1868, d. 17.12. 1954, sýslumaður,
fyrsti borgarstjóri Reykjavíkur og
hæstaréttardómari í Reykjavík, og
s.k.h., Sigríður Franzdóttir Siemsen,
f. í Hafnarfirði 24.12. 1889, d. 12.8.
1970, húsmóðir.
Ætt
Páll var bróðir Bessa, afa Bessýj-
ar Jóhannsdóttur, sagnfræðings og
kennara. Annar bróðir Páls var Guð-
mundur, afi Þorsteins Ólafssonar
tannlæknis, föður Ólafs, sérfræðings
við Háskóla Íslands, og föður Kristín-
ar, fyrrv. sjónvarpsfréttamanns. Syst-
ir Páls var Jórunn, móðir Kristínar,
móður Einars skólastjóra og Þuríðar
óperusöngkonu Pálsbarna, en syst-
ir Kristínar var Katrín Norðmann,
móðir Jórunnar Viðar tónskálds,
móður Katrínar Fjeldsted, læknis og
fyrrv. alþm.
Páll var sonur Einars Baldvins,
brúarsmiðs er byggði fyrstu „stóru“
brýrnar hér á landi, hreppstjóra,
oddvita og alþm. á Hraunum í Fljót-
um Guðmundssonar, b. og hákarla-
formanns á Hraunum Einarssonar,
bróður Baldvins, er gaf út Ármann
á Alþingi, og var fyrsti Íslendingur-
inn sem lagði stund á verkfræðinám.
Móðir Einars Baldvins var Helga
Gunnlaugsdóttir, b. í Neðra-Ási
Björnssonar, og Margrétar Gísladótt-
ur, konrektors á Hólum Jónssonar,
biskups á Hólum Teitssonar. Móðir
Gísla var Margrét Finnsdóttir, bisk-
ups Jónssonar. Móðir Margrétar var
Ingigerður Halldórsdóttir, konrekt-
ors Hjálmarssonar.
Móðir Páls borgarstóra var Krist-
ín Pálsdóttir, pr. og sálmaskálds á
Völlum í Svarfaðardal og í Viðvík,
bróður Gísla á Grund, afa Einars
Olgeirssonar, alþm. og formanns
Sósíalistaflokksins Sameiningar-
flokks alþýðu. Páll var sonur Jóns, b.
í Sælingsdal Jónssonar, og Solveigar
Gísladóttur, hreppstjóra í Hvítadal
Pálssonar. Móðir Kristínar var Krist-
ín Þorsteinsdóttir, stúdents í Laxár-
nesi Guðmundssonar.
Sigríður Siemsen var systir Soff-
íu, móður Birgis Kjaran alþm., afa
Birgis Ármannssonar alþm. Soffía
var einnig móðir Sigríðar, móður
Jóhanns, forstjóra HAFRÓ, Sigurð-
ar hrl., Birgis Björns hagfræðings
og Árna bókmenntafræðings Sigur-
jónssona.
Sigríður Siemsen var dóttir Franz
Eduards Siemsen, sýslumanns í
Hafnarfirði, sonar Georgs Nicolay
Eduards Siemsen, kaupmanns í
Reykjavík. Móðir Franz Eduards var
Sigríður Þorsteinsdóttir, hreppstjóra
og smiðs í Bráðræði Bjarnasonar.
Móðir Sigríðar Siemsen og kona
Franz var Þórunn Árnadóttir Siem-
sen, dóttir Árna Thorsteinsson,
landfógeta og alþm. í Reykjavík,
bróður Steingríms Thorsteinsson-
ar, skálds og rektors Lærða skólans
í Reykjavík. Árni var sonur Bjarna
Thorsteinssonar, amtmanns á Arn-
arstapa, sonar Þorsteins, b. í Kerl-
ingardal Steingrímssonar, bróður
Jóns eldprests. Móðir Árna land-
fógeta var Þórunn Hannesdóttir,
biskups í Skálholti Finnssonar, bisk-
ups í Skálholti Jónssonar. Móðir
Þórunnar var Valgerður Jónsdóttir,
sýslumanns á Móeiðarhvoli, Jóns-
sonar. Móðir Þórunnar Árnadótt-
ur var Soffía Kristjana Hannesdótt-
ir Johnsen, kaupmanns í Reykjavík
Steingrímssonar, biskups í Laug-
arnesi Jónssonar. Móðir Hannesar
kaupmanns var Valgerður Jónsdótt-
ir sem áður hafði verið gift Hannesi
biskupi Finnssyni og voru þau Árni
Thorsteinson og Soffía, kona hans,
hálfsystkinabörn.
Jóhannes
Sveinsson Kjarval
Listmálari f. 15.10. 1885 – d. 13.4. 1972
Frímann B. Arngrímsson
Ritstjóri og framfarasinni f. 17.10. 1855 – d. 6.11. 1936
Merkir Íslendingar
Merkir Íslendingar
Andlát
Vaktsími: 581 3300 & 896 8242 – www.utforin.is – Allan sólarhringinn
Komum heim til aðstandenda ef óskað er
ÚTFARARSTOFA ÍSLANDS
Sverrir Einarsson Kristín Ingólfsdóttir Jón G. BjarnasonHermann Jónasson
Ólafur Pálsson
Verkfræðingur f. 18.5. 1921 – d. 4.10. 2011