Fréttatíminn - 23.10.2015, Blaðsíða 62

H ver kannast ekki við það að fá óþæg-indi í magann eða kviðarholið líkt og við læknar viljum gjarnan kalla
það. Maginn er nefnilega bara hluti af melt-
ingarveginum sem aftur er bara hluti þeirra
líffæra sem geta gefið verki og einkenni frá
kviðarholi. Dæmi um nokkur slík eru lifur,
gallblaðra og briskirtill sem geta bólgnað og
sýkst af ýmsum orsökum og þannig skapað
verulega verki, jafnvel svo slæma að viðkom-
andi sjúklingur getur engan veginn slakað á.
Þeir sem hafa fengið gallsteinakast þekkja
það að engjast um af krampakenndum kvöl-
um sem virðast engan endi ætla að taka.
Margs konar stingi er hægt að fá í
tengslum við magann sjálfan, sérstaklega
ef um er að ræða magabólgur sem valda oft-
sinnis brjóstsviðaeinkennum sem byggja á
bakflæði magasýru upp eftir vélindanu. Hjá
þeim sem eru með lengra genginn vanda get-
ur myndast magasár og jafnvel enn frekari
vandi líkt og krabbamein í maga eða vélinda.
Öll þensla á meltingarveginum getur ýtt
undir óþægindi sem við þekkjum mætavel
þegar við fáum til dæmis magapestir og slíka
óværu og til að flækja málin enn frekar get-
ur hægðatregða einnig valdið tals-
verðri vanlíðan. Tiltölulega algengt
vandamál sem við þekkjum að
valdi kviðverkjum eru ristilk-
rampar, en það eru endurtekin
óþægindi sem geta komið upp
undir álagi, spennu og kvíða, en
einnig tengt mataræði og getur
reynst erfitt að glíma við.
Ýmsir upplifa óþol eða jafnvel
fæðuofnæmi sem getur verið vegna
glútens, mjólkur, eggja, geymslu-
efna og ýmissa annarra þátta
og getur reynst þrautinni
þyngra að greina slíkt
og meðhöndla svo
viðunandi sé, því
miður. Það eru þó
alltaf að koma fram nýir möguleikar í grein-
ingu bæði með blóðrannsóknum, húðpróf-
unum og svo auðvitað speglun og sýnatöku
úr slímhúð í meltingarvegi. Alvarlegri vanda-
mál í meltingarvegi eru svokallaðir bólgu-
sjúkdómar sem eru krónískir og geta komið
fram á hvaða aldri sem er og hjá báðum kynj-
um, þó algengara sé að sjúkdómarnir stingi
sér niður hjá yngri einstaklingum. Þessum
sjúkdómum er oft ruglað saman en á lækna-
máli kallast þeir Crohn´s annars vegar og
Colitis Ulcerosa hins vegar. Þeir geta verið
um margt líkir hvað varðar einkenni og þá
líka að báðir sjúkdómarnir eru með sveiflu-
kennda virkni svo það geta verið miserfið
tímabil hjá sjúklingum. Oftar en ekki fylgja
verkir og óþægindi frá kviðarholi, niður-
gangur, blóð með hægðum, slappleiki, hiti
og megrun svo dæmi séu tekin. Sjúkdóm-
arnir eru þó gjörólíkir að því leyti að Crohn´s
er ólæknanlegur og getur verið alls staðar í
meltingarvegi á meðan Colitis er bundinn
við ristilinn og lækningin á þeim sjúkdómi
felst í því að fjarlægja hann. Slíkt er þó ekki
gert fyrr en öll önnur meðferð hefur verið
reynd. Mataræði, lífsstíll, reykingar,
streita og álag hafa mikil áhrif
á þróun sjúkdómanna. Með-
ferð er margbreytileg og byggir
á bæði stuðningi, næringarráð-
gjöf, bólgustillandi lyfjum og í
mörgum tilvikum skurð-
aðgerð. Það er því að
mörgu að huga varð-
andi magapínu að
ógleymdum krabba-
meinum í meltingar-
vegi og þá sérstaklega
í ristli og endaþarmi, verum
því vakandi og látið
skoða ykkur ef ein-
kenni eru reglu-
bundin eða valda
áhyggjum.
Er þér illt í maganum?
PISTILL
Teitur
Guðmundsson
læknir
Ástæða er til að leita sér aðstoðar ef
eftirfarandi einkenna verður vart:
 Blóðug uppköst
 Seinkuð melting (kastar upp ómeltum
mat sem neytt var fyrir mörgum klukku-
tímum)
 Kuldahrollur eða kaldsveittur
 Slappleiki og svimi
 Blóð í hægðum eða dökkar, tjörusvartar
hægðir
 Viðvarandi ógleði eða uppköst
 Skyndilegir sárir kviðverkir
 Óútskýrt þyngdartap
 Verkir hverfa ekki við inntöku lyfja
Hvaðan kemur prumpulykt?
Vindgangur (prump) er mjög algengt
umkvörtunarefni. Vindgangur hefur
ekkert með sveppi að gera eða loft sem
fólk gleypir. Magn lofts sem kemur frá
endaþarmi er mjög mismunandi mikið,
allt frá 500 ml til 1500 ml á sólarhring.
Að meðaltali prumpar einstaklingur um
14 sinnum á dag (+/- 6). Loft frá
endaþarmi er samsett að 99%
af 5 lofttegundum (nítrat, kolt-
víoxíð, methan, vetni og
súrefnissambandi).
Magn vind-
gangs fer
mikið eftir
því hvað
fólk borðar og
valda sumar fæðutegundir
(ávextir, grænmeti, baunir)
meiri vindgangi en aðrar
vegna þess að hvatar í smá-
þörmunum ná ekki að melta
þær þannig að bakteríurnar
í ristlinum hafa meira úr að moða og
mynda loft.
Lyktin sem fylgir vindganginum er ekki
háð því magni lofts sem kemur. Flestar
áðurnefndar gastegundir eru lyktar-
litlar. Það eru ýmsar aðrar gastegundir í
vindgangi sem valda ólyktinni og eru þær
í mjög litlu magni (indól, skatól,
súlfúr sambönd). Þessar gas-
tegundir myndast frekar við
niðurbrot á kjöti t.d., en minna
við niðurbrot á grænmeti,
pasta, baunum og hrísgrjón-
um. Þannig er vindgangur í
kjölfar neyslu á kjöti verr
lyktandi en síður eftir
neyslu á baunum, svo
dæmi sé tekið. Eina ráðið
til að vinna bug á vind-
ganginum er að reyna
að laga mataræðið, t.d.
með aðstoð næringar-
fræðinga.
Magasár
Magasár er í raun og veru ætisár í slímhúðarlaginu í meltingarveginum. Meltingarvegur-
inn samanstendur af vélinda, maga, smáþörmum og ristli. Flest magasár eru staðsett í
smáþörmum og í læknisfræðinni er gerður greinarmunur á því hvort sárið er staðsett í
maga, vélinda eða smáþörmum.
Unnið í samstarfi við Doktor.is.
Mataræði gegn ristilkrömpum
Ristilkrampar eru truflanir á starfsemi ristilsins þannig að í stað þess að reglubundinn
samdráttur eigi sér stað í ristlinum og flytji þannig fæðuna taktvisst áfram verður sam-
dráttur á mismunandi svæðum hans samtímis. Ristilkrampar byrja oftast í ungu fólki
og geta staðið í nokkra mánuði með hléum, t.d. ef umhverfið er mjög streituvaldandi.
Algengast er að ristilkramparnir verði langvinnt vandamál og þeir eru mun algengari hjá
konum en körlum.
Hvernig minnkar þú einkenni ristilkrampa:
Vélinda
Endaþarmur
Magi
Bris
Mjógirni
Drekka nóg
af vatni
Forðist kaffi
og mjólk
Borða trefja-
ríka fæðu
Minnka
sykurinn
Blómkál, spergilkál
og baunir auka
gasmyndun
Forðast
sterk krydd
Borða
reglulega
Halda
matardagbók
Piparmyntute
getur slegið á
einkennin
62 heilsutíminn Helgin 23.-25. október 2015