Fréttatíminn - 23.10.2015, Blaðsíða 64

64 heilsutíminn Helgin 23.-25. október 2015
í sjónvarpi
Heilsutíminn er í Fréttatímanum sem kemur út á föstu-
dögum. Sjónvarpsþátturinn er frumsýndur á mánudags-
kvöldum klukkan 20 og endursýndur nokkrum sinnum í
vikunni.
Teitur Guðmundsson
læknir er með fasta pistla.
Umsjónarmaður Heilsutímans
er Gígja Þórðardóttir
sjúkraþjálfari.
Sjónvarpsþátturinn Heilsutíminn
er sýndur á mánudagskvöldum
kl. 20 á Hringbraut í vetur.
Sjálfsofnæmi en ekki óþol
S eliak og glútenóþolssamtök Íslands voru stofnuð fyrir ári síðan. Aðilarnir sem standa
af samtökunum hafa allir reynslu af
seliak sjúkdómnum, hveitiofnæmi,
mjólkuróþoli eða mjólkurofnæmi
sem þolendur eða aðstandendur
og hafa öðlast þekkingu sem þau
vilja miðla til annarra í svipaðri
stöðu. Samtökin voru stofnuð með
það að markmiði að stuðla að vit-
undarvakningu um eðli sjúkdóms-
ins. Samtökin vilja til dæmis upp-
lýsa fólk um að munur sé á þeim
sem þola illa glúten og þeim sem
eru með seliak sjúkdómninn sem
er í raun sjálfsofnæmi, en ekki óþol.
Erla María Markúsdóttir
erlamaria@frettatiminn.is
Seliak sjúkdómurinn og glútenóþol
Hvað er glúten?
Glúten er prótein sem á uppruna sinn í hveiti-, bygg- og rúg-
korni.
Hvað er seliak sjúkdómur?
Glútenóþol eða seliak sjúkdómur er krónískur þarmasjúk-
dómur og lýsir sér þannig að slímhúð smáþarmanna skaðast
og bólgnar af völdum glútens. Seliak nafnið kemur frá grískum
lækni sem greindi sjúkdóminn og kallaði hann koiliakos, sem
þýða má lauslega sem þeir sem þjást vegna þarmanna. Á ensku
kallast sjúkdómurinn coeliac eða celiac disease og þaðan er
íslenska nafnið komið.
Er munur á seliak og glúteinóþoli?
Það er svolítið villandi að nota orðið glútenóþol um þarmasjúk-
dóminn glútenóþol. Vissulega lýsir hann sér í óþoli fyrir glúteni
en það er stórmunur á því að hafa Seliak glútenóþol og að vera
viðkvæmur fyrir glúteni. Seliak er sjálfsofnæmissjúkdómur
sem lýsir sér þannig að þegar sá sem hann hefur borðar glúten
veldur það skemmdum á þarmavegg viðkomandi. Þarmatot-
urnar fletjast út svo upptaka næringarefna skerðist verulega.
Einnig fylgja þessu yfirleitt einkenni frá meltingarvegi svo sem
niðurgangur, kviðverkir og uppþemba. Þyngdartap, þreyta og
slen eru algengir fylgifiskar sem og verulegur skortur á nær-
ingarefnum, t.d. B12 vítamíni og járni.
Þeir sem eru viðkvæmir fyrir glúteni en hafa ekki seliak geta
einnig haft ýmis einkenni sem lagast þegar glúten er tekið úr
fæðunni. Grundvallarmunurinn er þó sá að þarmaskemmdirnar
eiga sér ekki stað. Samtökin vilja ekki að gera lítið úr þessari
tegund glútenóþols, en segja að það sé mikilvægt að átta sig
á muninum. Greining á sjúkdómnum er aðeins gjaldgeng ef
læknir hefur gert viðeigandi próf, það er blóðprufu eða sýna-
töku úr þörmum.
Hver eru einkenni seliak sjúkdómsins?
Einkenni geta verið mörg og mjög ólík milli einstaklinga.
Næringarskortur, þyngdartap, kviðverkir, niðurgangur, upp-
þemba, þreyta, þunglyndi, höfuðverkir, sár í munni, exem og
hármissir eru einkenni sem geta komið fram. Hjá börnum lýsir
sjúkdómurinn sér oft með einkennum eins og vaxtastöðvun,
vanlíðan, vítamín- og steinefnaskorti, þreytu, langvarandi
niðurgangi, þyngdartapi og fleira.
Hvernig er seliak sjúkdómurinn greindur?
Sjúkdómurinn er greindur með blóðprufu sem mælir ákveðin
mótefni í blóði og með sýnatöku frá smáþörmum. Ef blóðsýni
bendir til seliak er framkvæmd magaspeglun þar sem tekið er
sýni úr smáþörmum til að staðfesta greiningu. Þetta er sjálfsof-
næmissjúkdómur og oft fylgja aðrir sjálfsofnæmissjúkdómar, til
dæmis skjaldkirtilssjúkdómar. Einnig er algengt að mjólkuróþol
og önnur óþol fylgi sjúkdómnum.
Er til meðferð?
Já. Þeir sem greinast með sjúkdóminn eru með hann alla ævi,
eina meðferðin er 100% glútenlaust fæði.
Hvar er hægt að nálgast upplýsingar um seliak sjúk-
dóminn?
Á heimasíðu Seliak og glúteinóþolssamtakanna, www.glutein.
is, má finna ítarlegar upplýsingar um sjúkdóminn.
Diljá Þóra Friðriksdóttir er 7 ára og
greindist með seliak sjúkdóminn
þegar hún var þriggja og hálfs árs.
Hún hefur því verið með sjúkdóminn
frá því hún man eftir sér en finnst oft
erfitt að fá öðruvísi mat en jafnaldrar
hennar, sérstaklega í afmælum. „En
stundum er gaman að fá eitthvað
sérstakt.“ Diljá segir að vinir sínir
spyrji mikið hvaða matur sé glúten-
laus og hún reynir að vera dugleg
að segja þeim frá því. Henni finnst
þó mikilvægast að allir viti hversu
sjúkdómurinn er alvarlegur. „Ég vil að
allir viti að ég get orðið veik ef ég fæ
óvart glúten.“
Sóley Björk Guðmundsdóttir greindist með seliak sjúkdóminn fyrir þremur
árum. Hennar fyrstu viðbrögð voru gleði, þar sem loksins var komin ástæða
fyrir áralöngum veikindum. „Ég hugsaði ekki einu sinni út í að þetta yrði erfitt
eða flókið, það eina sem ég hugsaði um var allt sem ég gæti farið að gera með
fulla heilsu.“
Lærði að vera skipulögð
„Að taka út glúten var pínu flókið. Mestu og erfiðustu breytingarnar sneru að
skipulagningu. Ég þurfti allt í einu að fara að undirbúa nesti fyrir hvern dag,“
segir Sóley, aðspurð um hvað hafi verið erfiðast við að fá greininguna. Sóley
segir jafnframt að fólk viti lítið sem ekkert um sjúkdóminn. „Flestir halda að
ég sé í megrun, sem er eiginlega hræðilegt, því þá er ég ekki tekin alvarlega.
Flestir átta sig einfaldlega ekki á því að nánast ósýnileg mylsna af brauði er nóg
til að gera mig fárveika.“
Dýrt að vera með seliak
Sóley segir að mikill kostnaður fylgi því að vera á sér fæði.
„Ég fæ mér hnetur og ávexti í morgunmat og í kaffinu.
Ég baka mín eigin brauð úr sérstöku hveiti sem er mun
dýrara en venjulegt hveiti. Ég bý mér til mína eigin
hnetumjólk og versla mikið í lífrænum deildum og
heilsubúðum því þar er margt sem ég má borða, en
það er alls ekki ódýrt.“ Sóley ráðleggur þeim sem
greinast með sjúkdóminn að leita til Seliak sam-
takanna eftir aðstoð. „Þetta kann að virðast sem
ógnvænlegur frumskógur, en þetta lærist!“
Daniel Sean Hayes greindist með seliak
sjúkdóminn fyrir fimm árum, þá 4 ára
gamall. Hann glímir einnig við skjaldkirt-
ilsvandamál og mjólkuróþol, sem oft er
fylgifiskur sjúkdómsins. Hann segir það
erfiðasta við sjúkdóminn sé að þurfa
að fara reglulega í blóðprufur. „Svo er
líka erfitt þegar krakkarnir í skólanum
mínum eru endalaust að spyrja mig af
hverju ég megi ekki borða sama mat
og þeir.“ Daniel á hins vegar góða vini
sem hjálpa sér þegar hann fær margar
spurningar um sérfæðið sitt og styðja
hann ef honum er strítt.
Langar stundum að geta bara pantað
pítsu
Daniel segir að hann verði stressaðir
þegar hann borðar annars staðar en
heima hjá sér því hann vill ekki verða
lasinn. „Ég vildi geta farið út að borða
með fjölskyldunni og líka ekki þurfa
að taka alltaf nesti með í veislur og
afmæli. Stundum langar mig bara að
geta pantað pítsu eða farið í bakarí og
svoleiðis.“ Daniel er þó duglegur að líta
á björtu hliðarnar og vegna sjúkdómsins
er hann duglegur að stússast í eldhúsinu
með mömmu sinni. „Ég fæ oft að baka
með mömmu því við kunnum að búa til
alls konar glútenlaust.“
Anna Kolbrún Jensen, dóttir hennar Diljá Þóra Friðriksdóttir, Sóley Guðmunds-
dóttir, Sólveig Ásgeirsdóttir og sonur hennar Daniel Sean Hayes vilja öll vekja
fólk til umhugsunar um seliak sjúkdóminn. Diljá, Sólveig og Daniel eru með
seliak og segja að fólk mætti vera skilningsríkara þegar kemur að sjúkdómnum.
Mynd/Hari.
Verð stressaður þegar ég borða annars staðar en heima
Fólk heldur oftast að ég sé bara í megrun
Stundum er gaman að fá eitthvað sérstakt