Dagblaðið Vísir - DV - 19.07.2013, Blaðsíða 14

ErlEndu lánin sliga
minni útgErðirnar
Í
stjórnarsáttmála ríkisstjórnar
Sjálfstæðisflokksins og Fram­
sóknar segir að lögð verði áhersla
á að bæta rekstrarumhverfi lítilla
og meðalstórra fyrirtækja. Margir
hafa einmitt réttlætt lækkun sér­
staka veiðigjaldsins sem ný ríkis­
stjórn kom í gegn með þeim orðum
að án þess myndu mörg þessara fyr­
irtækja leggja upp laupana á næstu
árum. Fjármálaráðuneytið áætlar að
tekjutap ríkissjóðs af lækkun veiði­
gjalda nemi um 3,2 milljörðum á
rekstrargrunni ársins 2013 og um
6,4 milljörðum árið 2014.
Stórtæk kvótakaup
2004 til 2008
Flest sjávarútvegsfyrirtæki sem
standa höllum fæti í dag eru í þeirri
stöðu vegna kaupa á aflaheimild­
um á árunum 2004 til 2008, sem oft­
ast voru fjármögnuð með erlendum
lánum sem hafa stökkbreyst í kjölfar
bankahrunsins. Eins og sjá má í töflu
hækkaði kvótaverð á þorski úr tæp­
um 400 krónum árið 1992 um það
leyti sem frjálst framsal aflaheim­
ilda var leitt í lög og var komið upp
í nærri 4.000 krónur þegar það fór í
hæstu hæðir um mitt ár 2008.
Í rannsókn sem Hörður Sævalds­
son, sjávarútvegsfræðingur gerði,
komst hann að þeirri niðurstöðu að
ástæður fyrir hækkun á kvótaverði
á árunum 2002 til 2007 hefðu verið
bætt aðgengi að lánsfé og ódýrara
fjármagn. Í samræmi við það náði
það hámarki 2008 þegar kvótaverð á
hvert kíló af þorski fór í nærri 4.000
krónur. Það lækkaði síðan töluvert
eftir það og var komið niður í 1.800
krónur árið 2010 og hefur frá þeim
tíma staðið nokkurn veginn í stað.
Margir ekki fengið leiðréttingu
Í úttekt DV í dag er rætt við Örn
Pálsson, framkvæmdastjóra Lands­
sambands smábátasjómanna. Þar
kemur fram að margar smábátaút­
gerðir muni ekki greiða neitt sér­
stakt veiðigjald næstu fimm árin
vegna mikillar skuldsetningar fyrir­
tækjanna. Þannig virðist lækkun
sérstaka veiðigjaldsins ekki gera
mikið fyrir stóran hóp af umbjóð­
endum hans sem keyptu kvóta fyrir
40 milljarða króna á árunum 2005 til
2007. Að lang mestu leyti með lán­
um frá bönkum og sparisjóðum sem
veitt voru í erlendum myntum. Á
þeim tíma var líka farið í að veita lán
til kvótakaupa til lengri tíma en áður
sem einnig hafði áhrif til hækkunar
á kvótaverði.
Frá bankahruninu hafa margir
smábátasjómenn átt í deilum við
viðskiptabanka sína vegna ágrein­
ings um lögmæti erlendu lánanna
sem stökkbreyttust í kjölfar hruns
íslensku krónunnar. Þannig myndi
sú aðgerð, sem hin nýja ríkisstjórn
hefur reyndar boðað, að ágreining­
ur um lögmæti lána í erlendri mynt
verði útkljáður sem fyrst gera mun
meira fyrir mörg af smærri sjávarút­
vegsfyrirtækjunum heldur en sú að­
gerð að lækka sérstaka veiðigjaldið.
Á sama tíma hafa eignarhalds­
félög í eigu þekktra útgerðarmanna
eins og Magnúsar Kristinssonar í
Vestmannaeyjum og Guðmundar
Kristjánssonar í Brimi fengið millj­
arða króna afskriftir vegna fjár­
festinga í hlutabréfum á tíma góð­
ærisins sem Guðmundur sjálfur
kallaði fjárfestingu í lofti eftir banka­
hrunið.
Lítil hjálp með lækkun
sérstaka veiðigjaldsins
„Ég sé ekki nokkurn skapaðan hlut
í þessu frumvarpi sem hlífir litlum
eða meðalstórum útgerðum sér­
staklega. Það hefði verið hægt að
hækka afsláttinn sem er veittur af
fyrstu 30 og 70 þorskígildistonnun­
um, gera þá stærð að 50 og 150
tonnum til dæmis, en það var ekk­
ert slíkt gert,“ var nýlega haft eftir
Jóni Steinssyni, doktor í hagfræði.
Að mati Jóns er ekkert sem bendir
til þess að veiðigjaldið í núverandi
mynd dragi úr hvata sjávarútvegs­
fyrirtækja til að ráðast í þær fjár­
festingar sem þörf þykir fyrir.
Í nýlegri úttekt sem unnin var
greiningardeild Arion banka kom
fram að skuldsetning minni fyrir­
tækja samsvari tvöfaldri skuldsetn­
ingu þeirra stærri. Skuldir sjávarút­
vegarins á milli 2007 og 2008 hafi
hækkað um 70 prósent mælt í ís­
lenskum krónum en einungis um
35 prósent hjá átta stærstu sjávarút­
vegsfyrirtækjum landsins. Það eru
einmitt stærstu og skuldminnstu út­
gerðirnar sem höfðu mestan ábata
af lækkun sérstaka veiðigjalds­
ins sem ný ríkisstjórn kom í gegn á
sumarþingi en það hafði mun minni
áhrif á stóran hluta minni fyrirtækj­
anna.
Lítil lækkun í lánasöfnum
bankanna
Þá hefur einnig verið á það bent að
bankarnir hafi ekki leiðrétt erlend
lán hjá sjávarútvegsfyrirtækjum í
sama mæli og í öðrum geirum og til
heimila. Þar sé vísað til þess að sjáv­
arútvegsfyrirtæki séu í útflutningi og
fái greitt í erlendum gjaldeyri. Það á
þó alls ekki við um öll sjávarútvegs­
fyrirtæki. Þá hefur DV áður fjall­
að um nokkur fyrirtæki sem hafa
ekki fengið leiðréttingu á erlendum
lánum sínum sem þó voru að stór­
um hluta veitt til kaupa á öðru en
aflaheimildum. Má þar nefna fyr­
irtækin Auðbjörgu í Þorlákshöfn,
Ögurvík í Reykjavík og Stígandai í
Vestmannaeyjum.
DV hefur heimildir fyrir því
að þegar lánasöfnin voru færð á
milli gömlu og nýju bankanna hafi
skilanefndir gert ráð fyrir því hjá
mörgum sjávarútvegsfyrirtækjum
að einungis þyrfti að afskrifa um tíu
prósent af höfuðstól lána þeirra á
meðan búist var við mun meiri af­
skriftum hjá fyrirtækjum í öðrum
geira sem sum hafa fengið lán sín
niðurfærð að fullu.
Gunnar Tómasson, hagfræðing­
ur hefur haldið því fram á bloggi sínu
á Eyjunni að stjórnendum bank­
anna hafi verið í mun að skuldsett
sjávarútvegsfyrirtæki væru áfram í
rekstri til að hámarka endurheimt­
ur af skuldum þeirra að frádregnum
afskriftum. Slíkt er líklega gert vegna
ótta bankanna um það að ef þeir
byrja á því að yfirtaka sjávarútvegs­
fyrirtæki í stórum stíl vegna þess að
þau ráði ekki við greiðslur lána sinna
myndi það hafa keðjuverkandi áhrif,
verð á aflaheimildum myndi lækka
enn frekar, sem hefði slæm áhrif á
heildarútlánasöfn bankanna sem
þeir mega ekki við.
Þannig virðist sökin fyrir slæmri
stöðu lítilla og meðalstórra fyrir­
tækja liggja meira hjá bönkunum
sem hafa verið tregir við að niður­
færa erlend lán fyrirtækjanna held­
ur en álagning sérstaka veiðigjalds­
ins sem skuldsettustu fyrirtækin
sleppa undan að greiða. n
14 Fréttir 19.–21. júlí 2013 Helgarblað
n Mörg sjávarútvegsfyrirtæki borga ekkert í sérstakt veiðigjald n Kvótaverð tífaldaðist
Annas Sigmundsson
blaðamaður skrifar annas@dv.is
Þessar útgerðir standa verst
n Fóru flatt á áhættusömum fjárfestingum
Soffanías Cecilsson hf. – Grundarfirði
n Veðsettu kvótann til að kaupa í Landsbankanum
Í umsögn Stefáns B. Gunnlaugssonar um veiðigjaldafrumvarpið kemur fram að ein af 25
stærstu útgerðunum standi gríðarlega illa. Rekstur hennar er sagður í miklum ólestri.
Engum sem þekkir til dylst að þarna er um að ræða Soffanías Cecilsson hf. í Grundarfirði
sem hefur átt við gríðarleg vandræði að stríða frá bankahruni. Félagið keypti 0,72 pró-
senta hlut í Landsbankanum og var stærstur hluti bréfanna keyptur í janúar árið 2008. Á
móti voru veiðiheimildir Soffaníasar veðsettar í botn.
Fiskkaup hf. – Reykjavík
n Gríðarlegar skuldir þrátt fyrir afskriftir
Fiskkaup hf. í Reykjavík er afar illa statt þó staðan sé talsvert betri en hjá Soffaníasi í
Grundarfirði. Hlutfall skulda Fiskkaupa á móti EBITDA-framlegð er afar hátt sem gefur
til kynna að fyrirtækið muni eiga í verulegum vanda með að standa skil af lánum sínum.
Hvernig sem veiðigjöldum verður háttað í náinni framtíð er líklegt að fjárhagsleg endur-
skipulagning bíði fyrirtækisins áður en langt verður um liðið, þrátt fyrir að fyrirtækið hafi
farið í gegnum miklar afskriftir.
Bergur-Huginn ehf. – Vestmannaeyjum
n Keyptu hlutabréf í Kaupþingi og FL Group árið 2006
Bergur-Huginn ehf. frá Vestmannaeyjum hefur átt í erfiðleikum um
nokkra hríð. Bókfært eigið fé fyrirtækisins er nú neikvætt upp á rúm
63 prósent en ef allar veiðiheimildir þess eru metnar á markaðsvirði
nær það rétt yfir núllið. Félagið var í eigu bræðranna Magnúsar og
Birkis Kristinssonar þegar það gerði framvirka samninga um kaup á hlutabréfum í Kaup-
þingi og FL Group árið 2006. Auk þess að tvöfalda kvóta sinn á árunum fyrir hrun gerði
félagið svo einnig framvirka samninga um kaup á erlendum gjaldmiðlum. Fyrir skömmu
var Bergur-Huginn seldur til Síldarvinnslunnar. Var það gert í óþökk bæjarstjórnar
Vestmannaeyja og margra bæjarbúa þar sem fjárfestar í Eyjum höfðu lýst áhuga á að
kaupa félagið.
Nesfiskur hf. – Garði
n Froðuhagnaður í Garðinum
Eiginfjárstaða Nesfisks í Garði, sem er fjórtánda stærsta útgerð landsins, var neikvæð
um rúma þrjá milljarða samkvæmt ársreikningi ársins 2011. Þrátt fyrir það var hagnaður
félagsins nærri 2,6 milljarðar sama ár. Eins og DV greindi frá á dögunum var sá hagnaður
þó aðeins tilkominn vegna skuldaniðurfellinga og því ekki um raunverulegan rekstrar-
hagnað að ræða. Fyrirtækið stendur mjög illa. Hlutfall nettóskulda á móti EBITDA-fram-
legð er hærri en 10 sem er litlu betra en hjá Bergi-Hugin. Miðað er við að staða fyrirtækja
sé mjög slæm þegar þetta hlutfall er komið yfir 10.
Jakob Valgeir ehf. – Bolungarvík
n Skildu skuldirnar eftir á gamalli kennitölu
Jakob Valgeir ehf. í Bolungarvík fjárfesti fyrir milljarða króna í hlutabréf-
um Kaupþings, Landsbankans og FL Group árið 2007. Fyrirtækið fór afar
illa út úr þeim viðskiptum en skipti um kennitölu eftir hrun. Þá voru
aflaheimildir, skip og fiskvinnsla fyrirtækisins flutt á nýja kennitölu
með skuldsettri yfirtöku sem veldur fyrirtækinu vandræðum í dag.
Jakob Valgeir hefur mjög góða rekstrar afkomu miðað við aflaheimildir
og því er hlutfall nettóskulda á móti EBITDA-framlegð undir 10. Þrátt fyrir
það er eiginfjárstaða fyrirtækisins verulega neikvæð, jafnvel eftir að aflaheimildir hafa
verið reiknaðar á markaðsvirði. Jakob Valgeir Flosason, eigandi fyrirtækisins, var einnig
eigandi Stíms ehf. en mál þess er nú á borðum sérstaks saksóknara.
Hækkun á bókfærðum kvóta á móti
skuldum 1997 til 2009 í milljörðum
Ár Aðrar eignir* Skuldir Eiginfjárhlutfall
1997 15 123 26%
1998 23 140 24%
1999 28 160 27%
2000 39 165 24%
2001 44 187 24%
2002 46 160 31%
2003 58 179 30%
2004 89 209 30%
2005 125 250 29%
2006 149 290 25%
2007 171 336 25%
2008 181 523 -18%
2009 220 542 -0,10%
Br´97-09 1367% 341%
*Aðrar eignir í efnahagsreikningi sjávarútvegsfyrirtækja samanstanda nær alfarið af
bókfærðu verði aflaheimilda.
*Heimild: Sjávarútvegsmiðstöðin á Akureyri
Verð á aflahlut-
deild í þorski
1992 til 2010
Ár Verð
1992 ............................................ 338 kr/kg
1993 ............................................ 320 kr/kg
1994 ........................................... 378 kr/kg
1995 ............................................ 610 kr/kg
1996 ........................................... 897 kr/kg
1997 ............................................ 1.019 kr/kg
1998 ........................................... 1.074 kr/kg
1999 ........................................... 1.148 kr/kg
2000 .......................................... 1.293 kr/kg
2001 ........................................... 1.058 kr/kg

2004 .......................................... 1.472 kr/kg
2005........................................... 1.646 kr/kg
2006 .......................................... 2.189 kr/kg
2007 ........................................... 3.266 kr/kg
2008 .......................................... 4.000 kr/kg
2009 .......................................... 2.600 kr/kg
2010 ........................................... 1.800 kr/kg
*Heimild: Hagfræðistofnun Háskóla
Íslands
Hlutfallsleg skipting á skuldastöðu
íslenskra sjávarútvegsfyrirtækja
Skuldastaða Hlutfall Hlutfall af kvóta 20 stærstu
Skuldlaus 10% 8,8%
Góð staða 30% 35,8%
Erfið staða 45% 47,5%
Óviðráðanleg staða 15% 7,9%
Samtals 100% 100%
*Heimild: Sjávarútvegsmiðstöðin á Akureyri