Dagblaðið Vísir - DV - 19.07.2013, Blaðsíða 20

Sandkorn
L
ögfræðingur sem ég kannast við,
sagði mér einu sinni merkilega
sögu af reynslu sinni af kennslu í
Háskólanum á Bifröst. Hann gaf
nemendum almennt séð á bil­
inu 5,5 til 7,5 í einkunn fyrir fyrsta verk­
efnið sem lagt var fyrir á fyrstu önninni
sem hann kenndi. Þegar lögfræðingur­
inn sagði forsvarsmönnum deildarinn­
ar frá þessari einkunnagjöf sögðu þeir
honum að þetta gengi ekki: Hann þyrfti
að hækka alla um að minnsta kosti 1,5
því nemendurnir myndu einfaldlega
ekki sætta sig við slíkar einkunnir. Lög­
fræðingnum blöskraði en gerði það
sem hann var beðinn um.
Þessi atburður átti sér stað í góðær­
inu, á árunum fyrir íslenska banka­
hrunið, þegar íslenska efnahags­
bólan teygði sig inn í margar af helstu
stofnunum landsins, líka inn í há­
skólana. Í þessu tilfelli var samband
nemend anna við skólann eins og við­
skiptasamband þar sem báðir aðilar
samkomulagsins höfðu hag af því að
viðhalda tengingunni: Háskólinn á Bif­
röst fékk peninga frá nemendunum og
nemendurnir fengu gráðuna sem þeir
voru að borga fyrir. Báðir aðilar við­
skiptasambandsins voru með öðrum
orðum ánægðir.
Íslenska efnahagsbólan leiddi af sér
offramboð af háskólum og háskóla­
menntun á Íslandi. Háskólinn í Reykja­
vík, Háskólinn á Bifröst, Háskólinn á
Akureyri, Háskólinn á Hólum, Land­
búnaðarháskólinn á Hvanneyri voru
allir starfræktir með fjárframlagi frá
ríkinu á þessum árum auk Háskóla
Íslands. Einhvern veginn gerðist það
að allir áttu allt í einu að fara í háskóla
og enginn var maður með mönnum
nema að vera með gráðu úr slíkum
skóla, helst úr viðskiptafræði eða við­
skiptalögfræði. Smiðurinn, bakar­
inn og rafvirkinn sögðu upp störfum
sínum af því þeim hætti að líða vel í
ástandi þar sem háskólagráða varð
ein af „félagslegum forsendum sjálfs­
virðingar“ og tóku lán fyrir skóla­
gjöldunum en voru tekjulitlir á meðan.
Slík gráða átti að geta komið mönnum
að í einhverjum af öllum bönkunum
þar sem offramboð var af peningum
en stöðugur skortur á fólki. Allir áttu
að geta fengið vinnu í banka og halað
inn milljónir með því að selja afleiður.
Svo kom hrun bankanna og þá breytt­
ist þessi heimsmynd: Peningaofgnóttin
hvarf eins og hillingin sem hún í raun
og veru var. Nýútskrifuðu viðskipta­
fræðingarnir voru atvinnulausir og
bakarinn og smiðurinn fóru jafnvel
aftur í sín gömlu störf með nokkurra
milljóna króna skólagjöld á bakinu
vegna keyptrar háskólagráðu.
Háskólanám á Íslandi var með
öðrum orðum markaðsvætt að hluta
til í góðærinu, líkt og flest annað í sam­
félaginu, og leiddi þessi markaðsvæð­
ing af sér fleiri háskóla en þörf er fyrir
hér á landi með tilheyrandi aukakostn­
aði fyrir ríkisvaldið og skattgreiðend­
ur. Með markaðsvæðingunni átti sér
stað ákveðið gengisfall á slíku háskóla­
námi: Þegar háskólagráður ganga nán­
ast kaupum og sölum, hvers virði eru
þær þá í raun? Þegar samband nem­
andans við háskólann er í raun eins og
samband viðskiptavinar og fyrirtæk­
is þar sem verðmæti námsins er í raun
og veru kannski bara upphæðin sem
nemandinn greiddi í skólagjöld fyrir
að getað titlað sig „fræðing“. Sams kon­
ar þróun hefur átt sér stað í Bretlandi,
Bandaríkjunum og víðar. Háskóla­
kennari í viðskiptafræði í St. Andrews
í Skotlandi sagði mér eitt sinn að um
50 prósent nemenda hans væri ungt
fólk frá Kína sem margt hvert væri varla
talandi eða skrifandi á ensku en samt
náðu allir og fengu gráðuna sína – skóla­
gjöldin námu um 3 milljónum á ári.
Núna, nærri fimm árum eftir hrun,
hafa afleiðingar íslenska efnahags­
hrunsins leitt af sér að flestir þeirra
banka sem störfuðu á Íslandi í góðær­
inu eru hrundir og eru ekki lengur til. Sú
ofgnótt banka sem efnahagsbólan leiddi
af sér er ekki lengur fyrir hendi; banka­
kerfið hefur skroppið saman og er nær
því að vera af þeirri stærð sem eðlilegra
gæti talist fyrir Ísland. Sömu sögu má
segja um margt annað í íslensku sam­
félagi sem blés út vegna ofgnóttar góð­
ærisins. Háskólakerfið á Íslandi er hins
vegar ennþá jafn stórt og það var fyrir
hrun þegar fjársterkir einkaaðilar komu
meðal annars að því að leggja þessum
háskólum til peninga og annan stuðn­
ing, til að mynda Háskólanum í Reykja­
vík, og talað var hátíðlega um mikilvægi
þess að „tengja háskólana við atvinnu­
lífið“. Enn hefur ekki verið stungið á
þessa háskólabólu þó efni standi í
raun til þess þar sem íslenskt samfélag
þarf ekki alla þessa háskóla og þá yfir­
byggingu sem þeim fylgir.
Tveir af þessum háskólum, Hóla­
skóli og Landbúnaðarháskóli Íslands,
hafa til að mynda ítrekað verið rekn­
ir með tapi, líkt og lesa má um í nýrri
skýrslu sem Ríkisendurskoðun vann nú
í júlí með ábendingum til fjárlaganefnd­
ar. Um þessa tvo skóla segir meðal
annars í skýrslunni: „Nokkrar stofnanir
hafa ítrekað verið reknar með halla og
stofnað til útgjalda umfram heimild­
ir án þess að hlutaðeigandi ráðherra
hafi gripið til fullnægjandi ráðstafana
til að ráða bót á fjármálastjórn þeirra.“ Í
annarri skýrslu sem Ríkisendurskoðun
vann sérstaklega um Hólaskóla árið
2011 var því miður dregin upp dökk
mynd af rekstri skólans sem þá skuld­
aði ríkissjóði 100 milljónir króna vegna
þess að hann fór ítrekað fram úr fjárlög­
um. Þar var meðal annars að finna þá
ábendingu að menntamálaráðuneytið
ætti að velta fyrir sér framtíð skólans
sem sjálfstæðrar einingar: „Við þessa
ákvörðun þarf ráðuneytið meðal annars
að leggja raunsætt mat á fjárhagslega
og faglega möguleika Hólaskóla til að
standa fyllilega undir nafni sem sjálf­
stæður háskóli.“
Þá sagði í breytingum á fjárlögum
ríkisaðila fyrir fjárlagaárið 2013 að
Háskólinn á Bifröst þyrfti að leggja fram
„trúverðuga“ áætlun um að skólinn
gæti tryggt nægilegan nemendafjölda
til að vera áfram „starfhæfur“. Há­
skólinn fékk þá aukafjárveitingu upp á
40 milljónir, sem bættust við þær tæp­
lega 360 sem skólinn fékk á fjárlögum,
vegna skuldsetningar og til að hægt
væri að halda úti eðlilegu skólastarfi
í vetur. Um þetta sagði í greinargerð
um aukafjárveitinguna: „Háskólinn á
við verulegan fjárhagslegan vanda að
stríða en einnig vanda vegna verulegrar
fækkunar nemenda. Skilyrði þessarar
fyrirgreiðslu er að Háskólinn á Bifröst
leggi fram trúverðuga áætlun um að
hann geti tryggt nægilegan nemenda­
fjölda til að skólinn verði starfhæfur,
til dæmis með sameiningu við aðrar
háskólastofnanir.“ Þá ber auðvitað að
nefna að Háskólinn á Bifröst innheimt­
ir líka há skólagjöld – nokkur hundruð
þúsund krónur á önn – af nemendum
sínum sem bætast við þær tekjur sem
skólinn hefur frá ríkinu. Sömu sögu má
segja um Háskólann í Reykjavík sem
fær tæplega 2,2 milljarða króna auk
þeirra gjalda sem innheimt eru af nem­
endunum.
Allar opinberar heimildir um stöðu
íslenskra háskóla bera að sama brunni:
Háskólakerfið stendur engan veginn
undir sér í dag. Fækka þarf háskólum
landsins með því að sameina þá, líkt
og Kennaraháskóli Íslands og Háskóli
Íslands gerðu á sínum tíma. Háskóli
Íslands og Háskólinn í Reykjavík bjóða
að hluta til upp á svipað nám, sem og
Háskólinn á Bifröst. Þeir tveir síðast­
nefndu ættu að renna inn í Háskóla
Íslands. Með því sparast mikið opin­
bert fé – þessir tveir skólar fá nærri 2,6
milljarða króna á fjárlögum. Þá gætu
Hólaskóli og Landbúnaðarháskólinn
orðið að sérstökum deildum í Háskóla
Íslands þar sem þessir tveir skólar bjóða
vissulega upp á sérhæft nám sem ekki er
að finna annars hér á landi. Samtals fá
þessir skólar nærri 1,2 milljarða á fjárlög­
um. Það þarf að stinga á háskólabólunni
með því að fækka öllum þessum háskól­
um svo ríkið hætti að niðurgreiða halla­
rekstur þeirra ár eftir ár. n
Kurr vegna Bjarna
n Kurr er innan Fjármála­
eftirlitsins í ljósi þess að
Bjarni Benediktsson fjármála­
ráðherra er orðinn æðsti
yfirmaður stofnunarinn­
ar. Fjármálaeftirlitið heyrir
undir fjármálaráðuneytið
og þar með ráðherrann.
Ástæðan er sú að mál tengd
Bjarna hafa verið til skoðun­
ar hjá Fjármálaeftirlitinu,
meðal annars sala hans á
hlutabréfum í Glitni fyrir
tugi milljóna króna í febrúar
2008. Þetta fer misjafnlega í
starfsmenn.
Össur á göngu
n Össur Skarphéðinsson, fyrr­
verandi utanríkisráðherra,
hefur tekið því með jafn­
aðargeði að
vera sviptur
ráðherra­
dómi. Hef­
ur hann
verið hinn
vígreifasti í
þinginu sem
óbreyttur þingmaður. Þá
notar Össur tækifærið
nú þegar botnlaus vinna
sem ráðherra er að baki
og stundar heilbrigt líf­
erni. Frést hefur af honum
í gönguferðum um héruð
Borgarfjarðar undanfarið.
Samherji á fjalli
n Og það eru fleiri þunga­
vigtarmenn í samfélaginu
sem eru að breyta lífsstíl sín­
um. Þorsteinn
Már Baldvins-
son, forstjóri
Samherja,
gekk á Súlur,
ofan Akur­
eyrar, um
síðustu helgi
sem eru fast að 1.200 metra
háar. Nokkrum dögum síðar
sást hann á Esjunni þar sem
hann fór geyst. Þorsteinn
hefur undanfarið ár staðið í
stríði við Seðlabankann sem
sakar hann um brögð í tafli
varðandi fiskútflutning.
Frænka Einars
n María Rut Kristinsdóttir,
formaður Stúdentaráðs,
þykir hafa sýnt mikil tilþrif í
hagsmuna­
baráttu fyr­
ir stúdenta.
Pólitískur
áhugi er
þekktur í ætt
Maríu en
hún er ná­
frænka Einars Odds Kristjáns-
sonar. Amma Maríu Rutar,
Jóhanna Kristjánsdóttir, er
systir Einars Odds heitins.
Reiknað er með því að María
eigi eftir að ná langt
á pólit íska sviðinu.
Búinn að brenna
2.551 kaloríu
Þetta eru bara
peningar frá Amgen
Maggi Mix notar göngu sem líkamsrækt. – DV Kári Stefánsson um flutning fjármagns til landsins. – DV
Stinga þarf á háskólabólunni„Háskólinn á
við verulegan
fjárhagslegan vanda
að stríða en einnig
vanda vegna verulegrar
fækkunar nemenda.
F
yrir nokkrum vikum lagði einn
maður líf sitt að veði til að upp­
lýsa þig, lesandi góður, um að
þú sért í hópi um tveggja millj­
arða manna sem ríkisstjórn Banda­
ríkjanna fylgist með. Í kjölfarið hefur
komið í ljós að fjölmörg önnur ríki,
þar á meðal Bretland, hafa stundað
sömu iðju. Þetta stórfellda eftirlit með
almenningi, fólki eins og þér sem hef­
ur enga glæpi framið, er rökstutt með
því að verið sé að verja lýðræðið fyrir
hryðjuverkamönnum.
Á þessum vikum hefur umræð­
an í fjölmiðlum farið að snúast um
allt annað en þessi alvarlegu mann­
réttindabrot. Það þykir til dæmis
miklu áhugaverðara að segja daglegar
fréttir af því að Edward Snowden sé
enn fastur á flugvelli í Moskvu. Það
að kærastan hans dansi súludans er
orðið almennari vitneskja en að NSA
sé með dragnót á persónuupplýsing­
um okkar.
Tiltölulega lítið er fjallað um í fjöl­
miðlum vestanhafs sem og í Evrópu,
að flugvél Bólivíuforseta hafi verið
neydd til að lenda í Vínarborg og
sæta leit, í trássi við Vínarsáttmálann,
vegna gruns um að Snowden væri þar
um borð. Lítið er talað um að hann
sé fastur á flugvellinum að hluta til
vegna þess að hann fær ekki ferða­
frelsis síns notið – hann er svo gott
sem í stofufangelsi, meðan Evrópu­
lönd taka þátt í farsanum.
Evrópa já! Evrópuþingið kom sér
saman um að gera heimtingar á rann­
sókn á eftirliti Bandaríkjamanna á
stofnunum Evrópusambandsins,
og að setja tímabundið stopp á að
bandarísk fyrirtæki versli frjálslega
með persónuupplýsingar Evrópu­
búa meðan rannsókn á eðli og um­
fangi eftirlitsins stæði. En nei, ríkis­
stjórnir Svíþjóðar og Bretlands beittu
neitunar valdi sínu til að koma í veg
fyrir að rannsókn væri gerð.
Það verður að teljast svolítið sér­
stakt þegar tvær ríkisstjórnir – sem
vitað er til að deila mikið af hernaðar­
upplýsingum með Bandaríkjunum
– ganga að því er virðist gegn eigin
hagsmunum. Þetta, og það að Frakk­
land, Ítalía, Portúgal og Austurríki
hafi tekið höndum saman um að
brjóta Vínarsáttmálann, ætti að vera
forsíðufrétt allra fjölmiðla, alla daga,
þar til Edward Snowden er kominn
í var. Já, þetta er flókið. Já, þetta er
minna krassandi en hvað Sigmundur
Davíð át í morgunmat. En persónu­
friðhelgi þriðjungs mannkynsins er
að veði!
Ráðamenn alls staðar eiga að vera
þráspurðir: Hvers vegna brutuð þið
Vínarsáttmálann? Hvers vegna kom­
uð þið í veg fyrir rannsókn? Hvers
vegna hafa Bandaríkin ekki verið beitt
viðskiptaþvingunum? Hvers vegna
hefur ekki verið kallaður saman
neyðarfundur NATÓ þingsins? Hvað
um Sameinuðu þjóðirnar, með sína
aðalritarastrengjabrúðu? Hvers vegna
neituðuð þið að leyfa umræður um
ríkisborgararétt fyrir Snowden á Al­
þingi? Hvers vegna eruð þið svona
miklir andskotans aumingjar?
Það er eins og stjórnvöld í Evrópu
– þar með talið á Íslandi – hafi fyrst
og fremst hagsmuni af því að ganga
erinda Bandaríkjastjórnar. Þessi
heiguls háttur kemur niður á okkur
almennu borgurunum.
Hann er frekar rosalegur, kjána­
hrollurinn sem fer um mann þegar
maður les fréttir af viðbrögðum ráða­
manna í þessu máli öllu. En nú er það
þitt, lesandi góður, að gera það sem
fjölmiðlar út um allan heim hafa svik­
ist undan. Það er nefnilega þannig
að í lok dags er ekki hægt að kvarta
bara yfir heigulshætti stjórnvalda og
sinnuleysi fjölmiðla.
Valdið liggur hjá almenningi, og
það er almenningur sem verður að
taka það á sig að fylla pósthólf stjórn­
arráðsins af fyrirspurnum, láta skipti­
borð framkvæmdastjórnar Evrópu­
sambandsins bráðna undan álagi,
láta faxtækið í bandaríska sendiráð­
inu tísta og garga, og neyða með ein­
um eða öðrum hætti allar forsetaflug­
vélar til að nauðlenda í Vínarborg til
að sæta leit.
Það er okkar, almennings, að sjá
til þess að jafnvel hinir mestu heiglar
viti fyrir hverja þeir eru að vinna, og
að við munum ekki líða það að verið
sé að ganga gegn hagsmunum okkar í
þágu stórveldis. n
Hagsmunafrat og heigulsháttur
Leiðari
Ingi Freyr
Vilhjálmsson
ingi@dv.is
Útgáfufélag: DV ehf. Stjórnarformaður: Þorsteinn Guðnason Ritstjóri: Reynir Traustason (rt@dv.is) Aðstoðarritstjóri: Ingibjörg Dögg Kjartansdóttir (ingibjorg@dv.is) Fréttastjóri menningar: Símon
Birgisson (simonb@dv.is) Ritstjórnarfulltrúi: Ingi Freyr Vilhjálmsson (ingi@dv.is) Umsjónarmaður helgarblaðs og innblaðs: Kristjana Guðbrandsdóttir (kristjana@dv.is) Framkvæmdastjóri og
vefstjóri DV.is: Jón Trausti Reynisson (jontrausti@dv.is) Sölu- og markaðsstjóri: Heiða B. Heiðarsdóttir (heida@dv.is) Umbrot: DV Prentun: Landsprent Dreifing: Árvakur DV á netinu: www.dv.is
F R J Á L S T, Ó H Á Ð D A G B L A Ð
Heimilisfang
Tryggvagötu 11
Hafnarhvoli, 2. hæð
101 Reykjavík
FRéTTASkoT
512 70 70 DV áskilur sér rétt til að birta aðsent efni blaðsins á stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Öll viðtöl blaðsins eru hljóðrituð. Notkun á efni blaðsins er óheimil án samþykkis.
512 7000
512 7010
512 7080
512 7050
AÐALnúmeR
RiTSTJÓRn
ÁSkRiFTARSími
AuGLýSinGAR
20 19.–21. júlí 2013 Helgarblað
„Þessi heigulsháttur
kemur niður á okkur
almennu borgurunum.
Kjallari
Smári
McCarthy