Dagblaðið Vísir - DV - 21.03.2014, Blaðsíða 26

Helgarblað 21.–24. mars 201426 Umræða
Umsjón: Henry Þór BaldurssonFríið
Dínamít fyrir 35 milljónir
Þ
akklæti er mér efst í huga
daginn eftir stórtónleikana í
Hörpu og heimsfrumsýningu
Noah. Með þessu ótrúlega
framtaki Bjarkar, Gríms Atlasonar,
Andra Snæs og fleiri góðra manna
og kvenna og ríkulegum stuðningi
Náttúruverndarsjóðs Pálma Jóns-
sonar tókst að afla 35 milljóna króna
til náttúruverndarbaráttunnar.
Þetta fé mun t.d. nýtast til að
mynda náttúruperlurnar sem orku-
fyrirtækin ógna, auglýsa málstað-
inn, vinna kynningarefni fyrir netið,
upplýsa almenning og stjórnmála-
menn um náttúruverðmætin á
hálendinu, safna undirskriftum,
efna til kynningarfunda, fræða er-
lenda ferðamenn og fréttamenn,
gera skoðanakannanir og skrifa
vandaðar sérfræðiumsagnir.
En dugar það til? Í dag hefur
Hörður Arnarson, forstjóri Lands-
virkjunar, staðfest að Þeistareykir
verði endanlega eyðilagðir, Gjá-
stykki og Mývatn séu enn í sigtinu
og að fyrirtækið sé að hefja rann-
sóknaframkvæmdir vegna virkjun-
ar við Skrokköldu á miðhálendinu.
Landsvirkjun er fyrirtæki sem
haldið er krónísku sturlunarástandi.
Hillumetrarnir af rökum munu ekki
hafa áhrif á gjörnýtingarstefnu
þess og afstaða almennings er bara
vandræðalegur fimmaurabrandari í
huga forsvarsmanna fyrirtækisins.
Þess vegna velti ég því fyrir mér
hvað fáist mikið af dínamíti fyrir 35
milljónir. Og hvort það sé ekki enn
til fólk í Mývatnssveit sem kann
að fara með sprengiefni. Þeirra
baráttuaðferð virðist vera sú eina
sem hefur virkað hingað til því að
lýðræðinu er ekki ætlað neitt hlut-
verk í virkjanamálum. n
Gjaldtaka má ekki
skerða almannarétt
U
ppruna almannaréttar má
rekja til fornra laga og reglna
í Rómaveldi um sameigin-
leg gæði, til að mynda and-
rúmsloft og aðgengi að sjó,
sem voru talin svo mikilvæg að þau
yrðu að vera aðgengileg almenn-
ingi til frjálsra afnota. Þessar regl-
ur hafa síðar endurspeglast í lög-
um og rétti ýmissa vestrænna ríkja
og hugmyndir um frjálsan aðgang
almennings að mikilvægum nátt-
úrugæðum má finna í löggjöf flestra
Vestur-Evrópuríkja.
Í hinni íslensku Jónsbók er fjallað
um skógrækt og rétt landeigenda yfir
jarðargróðri sem vex á landi þeirra
og þar kemur fram að menn mega
æja hestum sínum á landi í annarra
manna eigu. Þar kemur líka fram að
bændum beri að gera greiðfæra vegi
þar sem mest almannaleið hefur ver-
ið og ef viður yxi yfir þjóðbraut mátti
höggva hann að ósekju.
Þessi ákvæði endurspegla víð-
tækan fararrétt almennings og fólu í
sér að landeigendur urðu að þola, að
meginstefnu bótalaust, för annarra
manna um lönd sín og jafnvel að
greiða fyrir henni. Almennt hefur
það verið talin forn venja í íslensk-
um rétti að hverjum sem er sé heim-
il för um land annars manns utan
kaupstaða og kauptúna, þar sem
ekki er ræktað land eða slægjuland,
a.m.k. ef land er ógirt.
Almannarétturinn hefur verið lítt
umdeildur í íslenskum rétti, þannig
voru vatnsréttindi almennings tryggð
í vatnalögum frá 1923 og í fyrstu ís-
lensku náttúruverndarlögunum frá
1956 var kveðið á um rétt almennings
til að ferðast um landið. Síðan þá hef-
ur almannaréttur verið hluti af nátt-
úruverndarlögum.
Upp á síðkastið hefur þessum al-
mannarétti hins vegar verið ógnað.
Eftir að stjórnvöld völdu þá leið að
falla frá því að innheimta eðlilegan
virðisaukaskatt af ferðaþjónustu
og stóðu fyrir miklum niðurskurði
á innviðum ferðaþjónustunnar, á
landvörslu og innviðum friðlýstra
svæða hefur legið fyrir að erfitt yrði
að taka á móti sívaxandi fjölda ferða-
manna með sóma. Ríkisstjórnin
ákvað að hefja vinnu við svokallaðan
náttúrupassa og gjaldtöku á ferða-
mannastöðum en kaus að skoða
ekki aðrar leiðir á borð við útfærslu
á gistináttaskatti eða farseðlaskatti.
Þessi vinna hefur svo dregist mjög
með þeim afleiðingum að skapast
hefur nokkurs konar villtavestur-
sástand þar sem landeigendur og
sveitarfélög virðast hvert og eitt ætla
að fara sínar leiðir í gjaldtöku með
tilheyrandi óvissu og ruglanda fyrir
ferðamenn og ógn við almannarétt-
inn.
Ýmis náttúruverndar-, útivistar-
og ferðafélög hafa varað mjög við
hugmyndum um náttúrupassa því
að gjaldtaka inn á einstaka staði geti
vegið stórlega að almannarétti, rétti
fólks til frjálsrar farar um óræktað
land. Þau hafa líka bent á að aðrar
hugmyndir en náttúrupassinn hafi
ekki fengist ræddar í samráðshópi
iðnaðar- og viðskiptaráðherra um
náttúrupassa, t.d. farseðlaskattur,
gistináttagjald eða virðisaukaskattur.
Þetta er hins vegar ekki rétti tíminn
til að láta nauðhyggjuna ráða för, hér
þarf að skoða allar leiðir til að styrkja
innviði ferðaþjónustu án þess að al-
mannarétturinn verði þrengdur.
Á það hefur verið bent að laga-
setningu á Íslandi megi almennt
undirbúa betur. Fremur eigi að taka
tíma til undirbúnings og stjórnmála-
menn eigi að taka mark á því sem
kemur út úr slíku samráði og undir-
búningi. Í þessu máli sýnist mér ein-
boðið að þarna þurfi að staldra við
og skoða aðrar leiðir. Það er mikil-
vægt að afla fjármuna til að byggja
upp innviði friðlýstra svæða, efla
landvörslu og styrkja ferðaþjón-
ustuna; um það eru flestir sammála.
En sú tekjuöflun má ekki verða til
þess að skerða rétt almennings til
að ferðast um landið sitt. Ekki má
með óvandaðri lagasetningu slá út
af borðinu almannaréttinn sem hér
hefur verið hluti af lagaumhverfi allt
frá Jónsbók. n
„Upp á síðkastið
hefur þessum
almannarétti hins vegar
verið ógnað.
1 16 ára stúlka lést eftir að hafa upplifað drauminn
sinn Cameron Gallagher var 16 ára
bandarísk stúlka. Hún fékk að líkindum
hjartaáfall.
28.658 hafa lesið
2 Magnús Scheving og Ragnheiður skilin Magnús
Scheving, sem fer með hlutverk
íþróttaálfsins, og Ragnheiður Melsteð
eru skilin.
26.189 hafa lesið
3 Hélt innbrotsþjófnum niðri þar til lögreglan
kom Daníel Sæmundsson greip inn-
brotsþjóf glóðvolgan inni í bílskúr.
21.572 hafa lesið
4 Húðskammaður fyrir að segja svona ljótt
um Skeggja og svo hent út á
stétt Skeggi Ásbjarnarson, kennari í
Laugarnesskóla, káfaði á drengjum og
beitti börn bæði andlegu og líkamlegu
ofbeldi um margra ára skeið.
12.959 hafa lesið
5 Þingmenn lömdu út-varpsstjóra þar til hann
sagði af sér Framkvæmdastjóri
úkraínska ríkisútvarpsins var neyddur til
að skrifa undir uppsagnarbréf af þing-
manni sem braust inn á skrifstofu hans.
11.319 hafa lesið
Mest lesið
á DV.is
Katrín Jakobsdóttir
formaður VG
Kjallari
Guðmundur Hörður
Guðmundsson
Af blogginu