Dagblaðið Vísir - DV - 21.03.2014, Blaðsíða 18

Helgarblað 21.–24. mars 201418 Fréttir
Hekla er
T
alið er víst að Heklugos geti
hafist hvað úr hverju, en sér-
fræðingar segja kvikusöfnun í
fjallinu vera komna á það stig
að eldgos sé næsta víst. Síðast
gaus eldfjallið árið 2000, en það gos
þótti lítið í samanburði við fyrri gos.
Til eru heimildir um eldgos í fjallinu
allt aftur til ársins 1104, en það gos er
talið það stærsta sem orðið hefur eld-
stöðvakerfi Heklu.
Yfirleitt hefur liðið þó nokkur tími
á milli gosa, 50 til 100 ár, en styttra
hefur liðið á milli síðustu átta gosa
og telja vísindamenn það til marks
um breytta goshegðun í fjallinu. Gos-
in eru tíðari en aflminni, en síðustu
tvö gos voru fremur smá í saman-
burði við fyrri gos. Þegar fjallið gaus
síðast, árið 2000, gátu vísindamenn
sagt til um eldgos með klukkustundar
fyrir vara en þeir höfðu þá fylgst með
kvikusöfnun í þó nokkurn tíma. Nú er
eftirlit með fjallinu orðið enn betra,
og jarðskjálftamælar fleiri og betri.
Þrýstingur kallar á athygli
„Í kringum 1970 fer eldfjallið að hegða
sér óeðlilega miðað við það sem áður
var, þó það sé auðvitað hugsanlegt að
slíkt hafi gerst fyrir sögulegan tíma.
Þá fer fjallið að gjósa á tíu ára fresti
og við vitum í raun ekki hvað veld-
ur því,” segir Ármann Hös kuldsson,
eldfjallafræðingur við Háskóla Ís-
lands. „Þrýstingurinn er kominn á
það stig að hann ætti að fara að valda
því að kvikan brjóti sér leið upp á yfir-
borðið, auk þess sem við sjáum eins-
taka skjálfta. Það fangar athygli okkar,
en ómögulegt er að segja til um stærð
gossins. Ef litið er til sögunnar þá er
gosið þeim mun stærra eftir því sem
fjallið sefur lengur, svo gos nú ætti
ekki að verða mjög stórt. Náttúran er
full af alls konar tiktúrum sem okkur
gengur illa að skilja og það gæti alveg
eins komið stórt gos þó líkurnar á því
séu litlar,“ segir Ármann.
Fjallgöngur óráðlegar
„Frá því að við settum upp jarð-
skjálftamæla þá höfum við getað
gengið að því vísu að þegar fjallið
fer að hristast þá sé von á gosi. Að
undanförnu hefur fjallið hins vegar
hagað sér öðruvísi og stöku skjálft-
ar hafa ekki verið undanfari eld-
goss,“ segir Ármann og minnir á að
fjallgöngur upp á Heklu séu ekki
æskilegar, þrátt fyrir að viðvörunar-
kerfi séu orðin öflugri. „Ef miðað er
við að eldgos hefjist um klukku-
tíma eftir að viðvörunarmerki sjást,
þá nær enginn að fara niður af
fjallinu svo hratt, sé viðkomandi á
toppnum. Það er því alls ekki hægt
að mæla með fjallgöngum þarna
upp,“ segir Ármann, en í síðustu
tveimur gosum liðu á milli 40–70
mínútur frá fyrstu óróamerkjum
þar til gos hófst. Hér að neðan má
sjá samantekt á síðustu Heklugos-
um, en upplýsingarnar eru meðal
annars fengnar af heimasíðunni
Eldgos.is. n
n Gæti orðið gos án fyrirvara n Göngufólk þarf að vera vel á varðbergi„Ef miðað er við það
eldgos fer af stað í
kringum klukkutíma eftir
að viðvörunarmerki sjást,
þá nær enginn að fara
niður af fjallinu svo hratt
sé viðkomandi á toppnum.
„Það gæti alveg
eins komið
stórt gos þó líkurnar
á því séu litlar
orðin óróleg
Rögnvaldur Már Helgason
rognvaldur@dv.is
Heklugos síðustu alda
1693
Eitt stærsta Heklu-
gos allra tíma hófst í
febrúar árið 1693, og
stóð yfir með hléum
í tíu mánuði. Askan
úr gosinu barst til
Noregs og rigndi yfir
skip á Atlantshafinu.
Fénaður sýktist í
kjölfarið og drapst,
eins og fiskar í
vötnum og ám auk
þess sem mikill
fugladauði varð.
1766 Lengsta Heklugos á sögu-
legum tíma hófst árið 1766 og lauk ekki
fyrr en 1768. Mest var gosið í byrjun og
vikurfall olli skaða á Suðurlandi en fimm
bæir fóru í eyði. Ytri-Rangá stíflaðist
vegna öskufalls og búpeningur drapst
á Norðurlandi, auk þess sem grjót barst
langar leiðir allt í kringum fjallið.
1970 og 1980
Árið 1970
hófst lítið gos
en það hefur
jafnan verið
kallað fyrsta
„túrista-
gosið“ hér á
landi sökum
þess hve
auðvelt var að komast að
því. Með þessu gosi hófst
óvenjulegt ferli Heklugosa,
sem hafa verið mjög tíð
síðan þá. Tíu árum síðar varð
annað gos, og aska barst
norður á land þrátt fyrir að
gosið stæði aðeins í þrjá
daga. Það hófst síðan aftur
nokkru seinna og stóð þá
í tíu daga, en þessi gos eru
flokkuð sem eitt.
1947 Alls urðu sex
gos á árunum 1913–2000
en það fyrsta var lítið
og stóð stutt. Um miðja
öldina, árið 1947, varð
hins vegar öflugasta
Heklugos aldarinnar og
mjög snarpur jarðskjálfti
markaði upphaf gossins.
Gosmökkurinn náði 30 kílómetra hæð en
gosið olli ekki miklu tjóni þrátt fyrir það.
Ljósmyndir voru teknar af gosinu, sem var
í fyrsta sinn sem slíkt var gert í Heklugosi,
en það var einnig rannsakað vel og vand-
lega. Steinþór Sigurðsson vísindamaður
lést við rannsóknir á gosinu þegar hann
varð fyrir glóandi hraunhellu.
19. öld Á 19. öld urðu tvö
gos, sem bæði áttu það sam-
eiginlegt að öskufall varð lítið
sem og tjón af völdum þeirra.
Þó varð vart við ösku á skipum
sem sigldu við Hjaltlandseyjar
og Orkneyjar við Bretland. Gos-
in töldust bæði fremur lítil.
2000 Svipað gerðist árið
2000, en þá mældist órói fyrst
um klukkan 17.10 en gos hófst
svo 18.17. Gosstrókurinn steig
upp í 11 kílómetra hæð og teygði
sig í norðurátt. Öskufalls varð
víða vart á Norðurlandi og alla
leið út í Grímsey.
1991 Árið 1991
byrjaði Hekla að gjósa,
flestum í opna skjöldu,
en lítil stúlka tók fyrst
eftir því þar sem hún
var gestkomandi á
nálægum sveitabæ.
Sérfræðingar sem DV
ræddi við sögðu gosið svipað því sem varð
árið 1980, en samkvæmt jarðskjálftamæl-
um hófst hröð gliðnun á sprungu aðeins
40 mínútum áður en stúlkan tók eftir
gosinu. Aðdragandinn var því afar stuttur.
Hekla Eldfjallið gæti
gosið hvað úr hverju,
en um tíu ár líða á milli
eldgosa í fjallinu. Síðast
gaus fjallið árið 2000.
Mynd SigtRygguR ARi
Ármann Höskuldsson eldfjallafræðingur