Dagblaðið Vísir - DV - 12.09.2014, Blaðsíða 26

26 Umræða Helgarblað 12.–15. september 2014
Róum okkur aðeins! Umsjón: Henry Þór Baldursson
Könnun
Ertu ánægð/ur
með þær skatta-
breytingar sem
birtast í fjárlaga-
frumvarpi Bjarna
Benediktssonar?
Sögublinda Ólafs Ragnars
R
æða Ólafs Ragnars Gríms-
sonar, forseta Íslands, við
setningu Alþingis á þriðju-
daginn var einstaklega inni-
haldsrýr. Mér finnst eins og
forsetinn sé ekki í tengslum við nú-
tímann; hann talar um og inn í for-
tíðina og bjagar yfirleitt söguna
með þjóðernisrómantík eða jafnvel
hreinu falsi. Saga Íslands virðist hafa
hafist í aðdraganda og með lýðveld-
isstofnuninni árið 1944. Svo endar
sagan eiginlega. Atburðir sem á und-
an komu og eftir eru eiginlega bara
neðanmálsgreinar við þennan stór-
atburð í Íslandssögunni.
Meira að segja bankahrunið árið
2008, sem verður að teljast miklu
stærri og afdrifaríkari atburður í
heimssögulegum skilningi og jafnvel
Íslandssögulegum, verður að aukaat-
riði í söguskýringum forsetans. Lýð-
veldisstofnun á Íslandi skiptir litlu
máli í heimssögulegum skilningi á
meðan Ísland mun eiga sinn pínlega
stað í sögubókum framtíðarinnar um
alþjóðlegu fjármálakreppuna árið
2008 sem eitt versta dæmið um þjóð-
ríki sem fór fram úr sér. Þáttur forset-
ans í því hruni er auk þess sannarlega
tryggður, að minnsta kosti í íslensk-
um sögubókum.
Ólafur Ragnar segir að Sveinn
Björnsson, fyrsti forseti lýðveld-
isins, hafi verið „fyrsti þjóðhöfð-
inginn í veröldinni sem kosinn var
með beinu lýðræðislegu vali þjóðar“.
Þetta er rangt. Sveinn var fyrst kjör-
inn ríkisstjóri af Alþingi árið 1941 og
svo forseti af Alþingi árið 1944. Eft-
ir þetta var hann tvívegis þjóðkjör-
inn án atkvæðagreiðslu. Ekki var um
að ræða neitt beint „lýðræðislegt val
þjóðar“. Fyrsti forsetinn sem íslenska
þjóðin kaus í beinum lýðræðislegum
kosningum var eftirmaður hans, Ás-
geir Ásgeirsson. Ólafur Ragnar seg-
ir að stofnun lýðveldisins hafi ver-
ið „byltingarkennd“ og að það hefði
tekið nágrannaþjóðir Íslendinga
í Evrópu mörg ár að virða þjóð-
höfðingjann sem var „tákn þessara
þáttaskila“.
Forsetinn lætur þess ekki getið að
Íslendingar slitu stjórnarsambandi
við Danmörku einhliða og á meðan
síðari heimsstyrjöldin gekk yfir og
Danmörk var hernumið land. Dan-
mörk hafði ekki miklar forsendur til
að mótmæla sjálfstæðisyfirlýsingu og
lýðveldisstofnuninni á Íslandi enda
áttu sér þá stað atburðir í heima-
landinu og Evrópu sem verða að telj-
ast hafa verið meira aðkallandi en
sjálfstæðisbarátta Íslendinga. Her-
nám Danmerkur var sannarlega Ís-
lands brauð.
Forsetinn lætur þess heldur ekki
getið að Ísland var það land í Evrópu
sem fékk hlutfallslega mesta Mars-
hall-aðstoð frá Bandaríkjunum per
capita af öllum löndum Evrópu. Ís-
lendingar fengu þessa aðstoð þrátt
fyrir að áhrifa seinni heimsstyrj-
aldarinnar hafi gætt í miklu minna
mæli hér á landi en í öðrum löndum
Evrópu. Ísland var aldrei stríðshrjáð
þó að seinni heimsstyrjöldin hafi
sett í strik í reikninginn hvað varð-
ar siglingar til og frá landinu, inn- og
útflutning og þó hér hafi verið fyrst
breskur og síðar bandarískur her til
að verja landið, og vegna hernað-
arlega mikilvægrar legu landsins í
Norður-Atlantshafi. Íslendingar not-
uðu Marshall-aðstoðina hins vegar
til að byggja upp innviði samfé-
lagsins, og eins atvinnutæki eins og
Áburðarverksmiðju ríkisins, og naut
þjóðin aðstoðarinnar fram yfir 1970.
Þá eru ótaldir allir þeir fjármunir sem
bandaríski herinn kom með inn í ís-
lenska efnahagskerfið og skildi eft-
ir sig í formi launa og annarra efn-
islegra gæða allt fram á síðasta áratug
þegar hann hvarf af landinu.
Í staðinn fyrir að tala um Marshall-
aðstoðina, og jákvæð efnahagsleg
áhrif af veru breska og bandaríska
hersins á Íslandi – víða í bæjum og
sveitum var fyrsta launavinna ungra
Íslendinga hjá hernum – talar Ólaf-
ur Ragnar um það hvernig erlendar
þjóðir hafi á fyrstu árum lýðveldisins
arðrænt fiskiveiðiauðlindir þjóðar-
innar. „Í þessum efnum var Alþingi
mikill vandi á höndum á fyrstu ára-
tugum lýðveldisins því erlend ríki
tóku sér stóran hluta aflans, sendu
togara og fiskiskip upp að ströndum
landsins.“ Einungis eitthvað slæmt
kom að utan frá öðrum löndum, ekk-
ert gott, og Íslendingar þurftu að verj-
ast öðrum kúgandi þjóðum.
Útfærsla fiskveiðilögsögunnar
var sannarlega mikilvæg fyrir Ísland
en að ætla að segja söguna af lýð-
veldisstofnuninni án þess að setja
hana í samhengi við seinni heims-
styrjöldina, hernám Danmerkur,
komu bandaríska hersins til Íslands
og veitingu Marshall-aðstoðarinn-
ar er vægast sagt villandi. Eins og Ís-
lendingar hafi, einir og óstuddir og
án þess að atburðir í öðrum löndum
hafi skipt máli, öðlast formlegt sjálf-
stæði og komið undir sig fótunum í
efnahagslegum skilningi algjörlega
af sjálfsdáðum.
Þegar forsetinn loksins ver örfá-
um orðum í að tala um samtímann
og framtíðina þá hlýtur lesandinn
að staldra við þær skýringar hans að
verstu afleiðingar bankahrunsins
hafi verið þær „harkalegu tilraun-
ir annarra til að beygja okkur“. Með
þessum orðum á forsetinn vænt-
anlega við Icesave-skuldirnar, sem
hann átti þátt í að koma í veg fyrir að
lentu á þjóðinni.
Icesave-málið er hins vegar ekki
sjálft bankahrunið á Íslandi heldur
aðeins ein afleiðing þess. Að ætla að
einfalda bankahrunið niður í óvin-
veittan vilja erlendra þjóða í Icesave-
málinu í garð Íslendinga er beinlín-
is rangt. Forsetinn gerir lítið úr eigin
ábyrgð Íslendinga á bankahruninu;
þeirri staðreynd að íslenska þjóðin,
stjórnmálaflokkar, ríkisvaldið og eft-
irlitsstofnanir leyfðu íslenska banka-
kerfinu að verða tólf sinnum stærra
en þjóðarbúið. Erlendir aðilar bera
ekki ábyrgð á þeirri staðreynd held-
ur Íslendingar. Stærð bankakerfisins
á Íslandi var helsta ástæða hruns-
ins. Skuldinni af þessari stækkun
bankakerfisins, og á endanum hruni
þess, verður eingöngu skellt á Ís-
lendinga sjálfa þó að fall Lehman
hafi haft keðjuverkandi áhrif. Ís-
lenskra bankakerfið gat ekki ann-
að en hrunið á endanum því það var
orðið allt of stórt.
Svo segir forsetinn að þótt banka-
hrunið hafi „um tíma“ ógnað þeim
„árangri“ sem íslenska þjóðin hefur
náð frá lýðveldisstofnun þá sé þeirri
baráttu lokið með hjálp þingheims.
„Heiðurinn er við lok þessar-
ar glímu alls þingheims og það ber í
senn að virða og þakka,“ segir Ólafur
Ragnar og talar eins og glímunni við
bankahrunið sé lokið.
Hann lítur því framhjá gjaldeyr-
ishöftunum, beinni afleiðingu af
bankahruninu og falli krónunnar,
sem sennilega er mest aðkallandi og
stærsta vandamálið í íslenskum sam-
tíma. Hvernig losa á um gjaldeyris-
höftin og hvaða afleiðingar það mun
hafa kann að að hafa grundvallar-
áhrif á lífsskilyrði á Íslandi á næstu
árum. Þá gleymir forsetinn líka
smærri stórum vandamálum eins og
fjármögnuninni á skuldaleiðréttingu
ríkisstjórnarinnar sem ennþá er ekki
í hendi og gæti lent beint á ríkissjóði
ef 80 milljarða bankaskatturinn reyn-
ist ekki lögmætur. Þá má ekki gleyma
öðrum dómsmálum sem snerta
hrunið, hvort sem um er að ræða op-
inber mál eða einkamál, sem enn eru
ekki komnar niðurstöður í.
Forsetinn hefur því rangt fyrir sér
þegar hann talar eins og hægt sé að
setja punkt aftan við bankahrunið
og að afleiðingar þess liggi nú fyr-
ir. Rykið er hvergi nærri sest eftir
bankahrunið fyrir tæpum sex árum
og þjóðin er enn að takast á við af-
leiðingar þess og mun líklega gera
um ókomin ár. Þær söguskýringar
henta Ólafi Ragnari hins vegar ekki.
Rétt eins og söguskýringar forsetans
um lýðveldisstofnunina og fyrstu ár
sjálfstæðs Íslands eru einnig bjagað-
ar, jafnvel falskar. Ég held að íslenska
þjóðin þurfi aðra vita og betri til að
rýna í og greina Íslandssöguna og
samtímann en forseta Íslands. Sögu-
skýringar hans miða allar ranglega að
því að Ísland sé sjálfstæð og keik þjóð
sem berjist ein gegn óvinveittum ytri
öflum og geti aðeins, og hafi aðeins,
treyst á sjálfa sig og sína á síðustu 70
árum. n
Ingi Freyr Vilhjálmsson
ingi@dv.is
Kjallari
„Heiðurinn er við
lok þessarar glímu
alls þingheims og það ber
í senn að virða og þakka.
94,1%
3,8%2,2%
n Já n Nei n Hvorki né