Náttúrufræðingurinn - 2009, Síða 36

Náttúrufræðingurinn
36
Viðbrögð við land-
göngu hvítabjarna á
Íslandi
Umhverfisráðherra skipaði starfs-
hóp um viðbrögð við landtöku
hvítabjarna fljótlega eftir að seinni
hvítabjörninn var felldur. Hlutverk
starfshópsins, samkvæmt erind-
isbréfi, var að vinna tillögur um
viðbrögð vegna hugsanlegrar land-
töku hvítabjarna á Íslandi og átti
hópurinn að taka sérstaklega mið
af þeirri reynslu sem fékkst við
landtöku hvítabjarnanna á Skaga
sumarið 2008 við tillögugerð sína,
en ennfremur leita sem víðast eftir
reynslu og þekkingu annarra á þessu
sviði. Formaður starfshópsins var
Hjalti J. Guðmundsson, sviðsstjóri
sviðs náttúruauðlinda hjá Umhverf-
isstofnun, en aðrir í hópnum voru
Guðmundur A. Guðmundsson,
dýravistfræðingur hjá Náttúru-
fræðistofnun Íslands, Ólafur Jónsson,
héraðsdýralæknir fyrir Skagafjarðar-
og Eyjafjarðarumdæmi, og Stefán
Vagn Stefánsson, yfirlögregluþjónn
í Skagafirði. Ritari starfshópsins
var Karl Karlsson, dýralæknir hjá
Umhverfisstofnun. Starfshópurinn
skilaði niðurstöðum haustið 2008.6
Starfshópurinn tók m.a. viðtöl við
alla sem tóku beinan þátt í aðgerð-
um á Skaga í báðum landgöngum
hvítabjarna. Einnig voru tekin viðtöl
við 16 innlenda og erlenda sérfræð-
inga á sviði hvítabjarnafræða um
æskileg viðbrögð við komu slíkra
dýra hingað til lands. Markmiðið
með viðtölum við þátttakendur í
aðgerðunum var að fá sem besta
yfirsýn yfir atburðarásina og jafn-
framt fræðast um mat aðgerðafólks
á aðstæðum og hvað megi læra
af komu hvítabjarnanna hingað til
lands. Markmið með viðtölum við
hóp sérfræðinga var að átta sig á
því hvernig best og skynsamlegast
sé að bregðast við þegar hvítabirnir
ganga á land á Íslandi út frá fagleg-
um forsendum.
Í viðtölum hópsins við þátttak-
endur í báðum atvikunum á Skaga
kom fram að um mjög mismunandi
atburði hefði verið að ræða. Í fyrra
tilfellinu á Þverárfjalli skapaðist
mikil hætta vegna þess fjölda fólks
sem dreif að svæðinu til að skoða
dýrið. Mikill fólksfjöldi var mættur
á vettvang á undan lögreglu og
gekk lögreglu erfiðlega að búa til ör-
yggissvæði. Þegar þeirri vinnu var
lokið færði dýrið sig um set og fór
út fyrir öryggissvæðið en það skap-
aði hættu fyrir nærstadda. Sökum
þess og einnig vegna þess að mikil
þoka var á vettvangi og hætta á að
dýrið týndist í þokunni var ákveðið
í samráði við þá sem að aðgerðinni
komu að fella dýrið. Seinna tilfellið
á Hrauni á Skaga var frábrugðið.
Hér var dýrið mjög rólegt og hreyfði
sig lítið allan þann tíma sem tók að
skipuleggja og hefja björgunarað-
gerðir. Almennt töldu þátttakendur
aðgerðarinnar að Hrauni á Skaga að
vel hefði til tekist með skipulag og
útfærslu aðgerðarinnar, miðað við
þær aðstæður og bolmagn sem fyrir
hendi var, enda þótt lokatakmarki
hafi ekki verið náð.
Niðurstöður sérfræðinga sem
starfshópurinn leitaði til voru
mjög samhljóða. Um var að ræða
álit 16 innlendra og erlendra sér-
fræðinga á sviði hvítabjarnafræða
eins og áður segir. Fram kom
hjá hvítabjarnaráði International
Union for Nature Conservation
(IUCN) (http://pbsg.npolar.no/
en/index.html) að það styður
sjálfbæra nýtingu á öllum stofn-
um hvítabjarna og gerir því ekki
athugasemdir við að dýrin sem
komu hingað til lands hafi verið
felld. Þetta sjónarmið kom einnig
fram hjá öðrum sérfræðingum sem
rætt var við og tóku sumir jafnvel
svo djúpt í árinni að eina rökrétta
viðbragðsáætlunin hér á landi ætti
að vera að fella dýrin, enda væru
þau langt frá heimkynnum sínum,
ógnuðu öryggi og gætu mögulega
skapað sýkingahættu fyrir önnur
dýr hér á landi.
Út frá þeim upplýsingum sem
starfshópurinn aflaði dró hann
þá ályktun að skynsamlegast sé
að fella þá hvítabirni sem koma
hingað til lands. Rökstuðning fyrir
þessu áliti má greina niður í þrjú
meginsjónarmið:
Öryggissjónarmið1. . Alltaf er talin
stafa hætta af hvítabjörnum sem
hingað koma til lands enda dýr-
in utan náttúrlegra heimkynna í
umhverfi sem þau þekkja ekki.
Það er samdóma álit þeirra sér-
fræðinga sem starfshópurinn
ræddi við. Dýrin virðast vera
óútreiknanleg og alltaf skal gæta
mikillar varúðar í samskiptum
manns og hvítabjarnar þannig
að maðurinn eigi alltaf frum-
kvæðið í þeim samskiptum.
Stofnstærðarsjónarmið2. . Það var álit
vísindamanna á sviði hvítabjarn-
arrannsókna að engin stofn-
stærðarrök séu fyrir björgun ein-
staka hvítabjarna sem kunna að
villast til Íslands. Í austurgræn-
lenska stofninum eru að lágmarki
2000 dýr og ósennilegt að það
skipti stofninn nokkru máli þótt
fáein dýr væru felld hér á landi
enda er gefinn út árlegur veiði-
kvóti á hvítabirni við Austur-
Grænland.
Kostnaður við björgunaraðgerðir3. .
Ljóst er að björgunartilraunir eru
mjög kostnaðarsamar og erfiðar í
framkvæmd. Í því ljósi má benda
á að ef reyna á björgun kostar
það þjálfun björgunarteymis,
bæði grunnþjálfun og viðhalds-
þjálfun, hérlendis sem erlendis.
Tækjabúnað þarf til verkefnisins,
t.d. hentuga þyrlu, aðkomu
Landhelgisgæslunnar vegna
skips og annan búnað sem slík
áætlun krefst og verður að skil-
greina. Bent er á þá staðreynd að
ef hvítabirni er bjargað hér á
landi og hann fluttur stystu leið
yfir til Grænlands, t.d. á svæði í
nágrenni Kulusuk á Austur-
Grænlandi á veiðitíma, er hugs-
anlegt að hann verði fljótlega
skotinn enda veiðimenn flestir á
því svæði. Því þyrfti að flytja
björninn langt til norðurs ef
tryggja á að hann verði ekki á
vegi veiðimanna. Ekki hefur ver-
ið reiknaður út kostnaður vegna
þessa en ljóst er að hann hlypi á
tugum milljóna vegna hvers ein-
staks dýrs.