Náttúrufræðingurinn - 2009, Qupperneq 77

77
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
Aðdragandi friðlýsingar
Þegar Surtsey var friðlýst voru hér
í gildi lög um náttúruvernd nr. 48,
frá 7. apríl 1956, fyrstu heildarlög
um náttúruvernd á Íslandi, og sam-
kvæmt þeim starfaði Náttúruverndar-
ráð. Eitt helsta hlutverk þess var að
undirbúa og gera tillögur til mennta-
málaráðuneytisins um friðlýsingar
náttúrufyrirbæra á landinu. Skv. 10.
grein þeirra laga skipaði mennta-
málaráðherra Náttúruverndarráð til
fjögurra ára í senn, sjö aðalmenn og
jafnmarga varamenn, og skyldi það
skipað forstöðumönnum þriggja
deilda Náttúrugripasafnsins (síðar
Náttúrufræðistofnunar Íslands), ein-
um manni með sérþekkingu á bún-
aðarmálum skv. tilnefningu Bún-
aðarfélags Íslands, einum manni
sem Skógræktarfélag Íslands nefndi
til, einum verkfræðingi samkvæmt
tillögu Verkfræðingafélags Íslands
og formanni sem skyldi vera emb-
ættisgenginn lögfræðingur og skip-
aður af menntamálamálaráðherra
án tilnefningar.
Það var á fundi í Náttúruverndar-
ráði 20. maí 1964 sem fyrst var rætt
þar um Surtsey, samkvæmt fund-
argerðum ráðsins og minni höfundar
þessa greinarkorns, sem átti sæti í
ráðinu sem einn deildarstjóra áður-
nefnds Náttúrugripasafns, en hinir
tveir voru Finnur Guðmundsson og
Sigurður Þórarinsson. Þá var vakið
máls á því að eitthvað þyrfti að gera
vegna slæmrar umgengni í Surtsey
og var það Sigurður Þórarinsson
sem það gerði, en hann var sá ráðs-
manna sem oftast hafði komið til
Friðlýsing Surtseyjar
og aðdragandi hennar
Eyþór Einarsson
Náttúrufræðingurinn 78 (1–2), bls. 77–80, 2009
Heimsminjanefnd UNESCO samþykkti á fundi sínum í Québec í Kanada
þann 7. júlí 2008 að setja Surtsey á heimsminjaskrá UNESCO á grundvelli
vöktunar og rannsókna á þróun lífríkis eyjarinnar. Í desember 2005
ákvað ríkisstjórn Íslands að tilnefna Surtsey á skrána og í ársbyrjun
2006 var tilnefningin send formlega til heimsminjanefndarinnar ásamt
myndarlegri umsóknarskýrslu upp á 115 blaðsíður. Fyrir samþykktina
hafði heimsminjanefndin leitað álits Alþjóðanáttúruverndarsamtakanna
(IUCN) á tilnefningunni og var það mat þeirra að einstakt alþjóðlegt
mikilvægi Surtseyjar byggðist á vöktun landnáms plantna og dýra og
framvindu lífríkis á eynni og í hafinu umhverfis hana; lögðu þau því til
að Surtsey yrði færð á skrána á grundvelli þess og var það gert með þeim
hætti. Samþykktin felur þannig í sér mikla viðurkenningu til íslenskra
stjórnvalda vegna friðunar Surtseyjar árið 1965 og varðveislu nátt-
úrulegs ástands hennar. Til fróðleiks verður þess vegna gerð hér svolítil
grein fyrir friðlýsingunni, aðdraganda hennar og undirbúningi.
1. mynd. Melgresi (Leymus arenaria (L.) Hochst.) og fjöruarfi (Honkenya peploides (L.)
Ehrh.) í sandorpnu hrauni í Surtsey með Vestmannaeyjar og land í baksýn. Ljósm.: Borgþór
Magnússon, 2005