Náttúrufræðingurinn - 2010, Blaðsíða 6

Náttúrufræðingurinn
86
fuglategunda.20 Sennileg skýring á
því hve hér eru fáar einlendar teg-
undir er að þróunarfræðilega séð er
lífsaga Íslands mjög stutt, þ.e. aðeins
um 10 þúsund ár, en myndun nýrra
tegunda getur tekið þúsundir eða
milljónir ára,21 enda er almennt
litið svo á að hátt hlutfall einlendra
tegunda endurspegli langa einangr-
un lífríkis.22 Rannsóknir á hornsíli
(Gasterosteus aculeatus) og bleikju
(Salvelinus alpinus) hér á landi gefa
þó til kynna að hafin sé tegunda-
myndun hjá þessum tegundum,
sem m.a. er knúin áfram af afar
breytilegum búsvæðum.12,13,23 Þrátt
fyrir fáar tegundir er íslenskt lífríki
því að mörgu leyti sérstakt og hafa
ákveðnir stofnar og vistkerfi hátt
verndargildi.
Landnám mannsins á Íslandi fyrir
rúmlega 11 öldum og afleiðingar af
gjörðum hans hafa sett mikið mark
á náttúru landsins. Frjókornagrein-
ingar sýna að láglendi var að miklu
leyti kjarri eða skógi vaxið við land-
nám.24,25 Eyðing skóga, búfjárbeit og
framræsla votlendis hefur haft áhrif
á útbreiðslu margra lífvera en tún,
valllendi og mólendi nútímans eru
í raun manngerð vistkerfi.26 Áætlað
hefur verið að 55–75% votlendis
á láglendi Íslands hafi verið ræst
fram27 og rúmlega helmingur gróð-
urþekjunnar og 95% af birkiskógum
hafi eyðst frá landnámi, aðallega
vegna beinna og óbeinna áhrifa
manna.18,28 Á válistum Náttúru-
fræðistofnunar Íslands, þ.e. skrám
yfir íslenskar lífverur sem eiga
undir högg að sækja, eru í útrým-
ingarhættu eða hefur verið útrýmt,
má nú finna 32 tegundir varpfugla
(42% af heildarfjölda tegunda)20, 45
tegundir háplantna (9% af heildar-
fjölda tegunda, skv. endurskoðun
2008), 67 fléttutegundir (25% af
metnum tegundum), 74 mosateg-
undir (16% af heildarfjölda tegunda)
og 42 tegundir botnþörunga (18%
af heildarfjölda tegunda).29 Þá má
geta þess að á Íslandi er að finna
talsvert af arktískum tegundum sem
líklega munu eiga erfitt uppdráttar í
hlýnandi loftslagi. Á meginlöndum
er viðbúið að margar tegundir sem
1. tafla. Heildarfjöldi tegunda í völdum lífveruhópum á landi og í sjó innan 200 mílna
efnahagslögsögu Íslands. – The number of species within selected groups of organisms
found in and around Iceland.18
2. tafla. Ágengar eða mögulega ágengar framandi tegundir á Íslandi. – Invasive or potentially invasive alien species in Iceland
(NOBANIS, sept. 2010)
Framandi, ágengar tegundir – Alien invasive species
Hæruburst (Campylopus introflexus) Spánarsnigill (Arion lusitanicus)
Alaskalúpína (Lupinus nootkatensis) Húshumla (Bombus lucorum)
Skógarkerfill (Anthriscus sylvestris) Minkur (Neovison vison)
Búrasnigill (Physella acuta)
Framandi, mögulega ágengar tegundir – Alien potentially invasive species
Kílaveikibaktería (Aeromonas salmonicida) Hrókönd (Oxyura jamaicensis)
Hafkyrja (Codium fragile ) Kanadagæs (Branta canadensis)
Bjarnarkló (Heracleum mantegazzianum) Taumgæs (Anser indicus)
Dúnmelur (Leymus mollis) Hnúðsvanur (Cygnus olor)
Ígulrós (Rosa rugosa) Svartsvanur (Cygnus atratus)
Sandfax (Bromus inermis) Brúnrotta (Rattus norvegicus)
Stafafura (Pinus contorta) Svartrotta (Rattus rattus)
Viðja (Salix myrsinifolia) Kanína (Oryctolagus cuniculus)
Skelormur (Terebrasabella heterouncinata)
Lífveruhópar – Groups of organisms Fjöldi tegunda– No. of species
Spendýr á landi og í sjó – Terrestrial and aquatic
mammals 26
Varpfuglar – Breeding birds 76
Fiskar í ferskvatni og í sjó – Freshwater and marine fish 340
Skordýr – Insects u.þ.b. 1.290
Áttfætlur (án mítla) – Arachnids (except mites) 96
Skeldýr – Shellfish u.þ.b. 500
Aðrir hryggleysingjar – Other invertebrates u.þ.b. 1.700
Háplöntur – Vascular plants 485
Mosar – Moss; bryophyte 606
Fléttur – Lichens 830
Þörungar – Algae 500
Sveppir – Fungi 1.880
80 3-4#Loka_061210.indd 86 12/6/10 7:21:55 AM