Náttúrufræðingurinn - 2010, Qupperneq 17

97
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
og glæsilegur blómsveipur hennar
tilkomumikill. Fjölgunargeta teg-
undarinnar er gríðarleg, en að jafn-
aði framleiðir hver planta um 20
þúsund fræ og fundist hafa plöntur
sem framleiða meira en 100 þúsund
fræ. Fræin geta auðveldlega borist á
ný svæði, t.d. með garðaúrgangi og
flutningi jarðvegs.103,105 Bjarnarkló
dregur úr líffræðilegri fjölbreytni
því mjög fáar plöntur geta vaxið
í skugga hennar.106,107 Hún getur
einnig haft alvarleg neikvæð áhrif á
heilsu manna þar sem í plöntusaf-
anum er að finna fjölda efna (t.d.
af flokki furocoumarina) sem gera
húðina ofurviðkvæma fyrir ljósi.
Berist safinn á húð manna í sólar-
ljósi geta á næstu dögum myndast
alvarleg og oft sársaukafull „bruna-
sár“ (roði og blöðrur), svokallað
ljósertiexem.105,108,109 Víða erlendis
hefur miklum fjárhæðum verið var-
ið í aðgerðir gegn þessari tegund. Til
að mynda er áætlað að kostnaður
opinberra aðila í Þýskalandi vegna
aðgerða gegn bjarnarkló meðfram
vegum og í þjóðgörðum, sem og
vegna slysa af völdum hennar, hafi
til ársins 2003 numið 10 milljónum
evra,110 sem er hærri fjárhæð en sú
sem íslenska ríkið og sveitarfélög
hafa sett í minkaveiðar frá upp-
hafi. Að svo stöddu er það aðeins
Stykkishólmsbær sem hafið hefur
skipulegar aðgerðir gegn bjarnarkló
í öllu sveitarfélaginu.73
Kanína (14. mynd) hefur orðið
mjög ágeng í mörgum löndum og
er m.a. á lista yfir 100 verstu ágengu
tegundir heims.38,111 Af nágranna-
löndum okkar er hún ágeng í Finn-
landi, Noregi og Svíþjóð, auk þess
sem hún er mögulega ágeng í Pól-
landi.36 Hún getur valdið miklu tjóni
á lífríki og í landbúnaði, bæði vegna
beitaráhrifa, samkeppni, beinnar og
óbeinnar jarðvegseyðingar og fjölg-
unar í stofnum ágengra rándýra,
t.d. katta, sem éta kanínur en hafa
jafnframt neikvæð áhrif á aðrar teg-
undir bráðar.112,113 Í mörgum lönd-
um hefur verið reynt að útrýma eða
stjórna stofnstærð kanína, t.d. með
fyrirbyggjandi aðgerðum, veiðum,
notkun eiturefna og veirusmits, en
með misjöfnum árangri. Yfirleitt
hafa veiðar og eitrun skilað betri
árangri til langs tíma en notkun
líffræðilegra varna, t.d. sjúkdóma,
samkeppnistegunda eða rándýra.114
Á Íslandi lifa kanínur villtar eða
hálfvilltar á a.m.k. 15 stöðum og í
öllum landshlutum. Í einhverjum
tilfellum hafa þær valdið tjóni og
verið fjarlægðar,115 t.d. í Vestmanna-
eyjum.
Bæði bjarnarkló og kanína geta
mögulega valdið stórfelldu tjóni
á íslensku lífríki, fái þær að dreifa
sér. Enn sem komið er hafa þær
takmarkaða útbreiðslu og ætti
12. mynd. Framandi tegundir á Íslandi sem orðið hafa ágengar í nágrannalöndunum. Reynsla nágrannaþjóða getur gefið vísbendingar
um það hvort tegund verður ágeng hér á landi. Þannig er unnt að meta hættu sem stafað getur af tegundinni á Íslandi út frá greiningu
á hlutfalli þeirra landa þar sem tegundin hefur orðið ágeng af heildarfjölda NOBANIS-landa sem hún er framandi (sjá tölur fyrir ofan
hverja súlu). Litirnir á súlunum sýna hvernig viðkomandi tegund er flokkuð á Íslandi. – Alien species in Iceland that have become inva-
sive in neighbouring countries. The likelihood of a given species becoming invasive in Iceland can be evaluated by the proportion of neigh-
bouring countries in which the species has become invasive (numbers above each pillar). The colours show how the species are currently
categorized with regard to invasiveness in Iceland. Latin names of species can be found in tables 2–4 (NOBANIS, ágúst 2010).
13. mynd. Bjarnarkló í Stykkishólmi. – Giant
hogweed (Heracleum mantegazzianum)
at Stykkishólmur (W-Iceland). Ljósm./
Photo: Róbert A. Stefánsson
80 3-4#Loka_061210.indd 97 12/6/10 7:22:07 AM