Náttúrufræðingurinn - 2010, Síða 18

Náttúrufræðingurinn
98
því með skjótum og markvissum
aðgerðum að vera hægt að útrýma
þeim báðum með tiltölulega litlum
tilkostnaði. Mjög æskilegt er að það
verði gert tafarlaust.
Framtíðarhorfur og
viðbrögð
Erfitt er að spá fyrir um tjón af völd-
um ágengra eða mögulega ágengra
tegunda hérlendis eða gera sér grein
fyrir á hvaða stigi stofnvaxtar þær
séu.(sjá 32) Þó má gera ráð fyrir að
margar þeirra auki mjög útbreiðslu
sína frá því sem nú er, a.m.k. ef ekki
verður ráðist í aðgerðir til að hefta
hana, sérstaklega ef veðurfar fer
hér hlýnandi (15. mynd). Einhverjar
framandi tegundir eru örugglega
enn í tregðufasa,(sjá 32) þar sem til-
tölulega stuttur tími er liðinn frá því
þær náðu fótfestu og tregðufasinn
er yfirleitt lengri á norðlægum en
suðlægum slóðum.116 Nauðsynlegt
er að koma á fót vöktunar- og við-
bragðskerfi um framandi tegundir,
með áherslu á þær tegundir sem
talið er hugsanlegt að séu eða gætu
orðið ágengar hér á landi. Þann-
ig væri hægt að grípa til skjótra
aðgerða sýni tegund tilburði til að
verða ágeng.
Spyrja má hvort meiri ógn geti
stafað af einum hópi lífvera en
öðrum. Ef litið er til nágrannalanda
okkar og skoðuð hlutföll helstu
lífveruhópa hjá framandi tegundum
annars vegar og ágengum tegundum
hins vegar sést athyglisverð almenn
tilhneiging í þá átt að hærra hlutfall
framandi hryggdýra verður ágengt
en framandi plantna, þörunga og
sveppa (3. mynd).36 Þótt þetta gæti
verið raunverulegur munur verður
þó að hafa hugfast að tregðufasinn
getur verið mun lengri hjá plöntum
en dýrum.116,117 Hugsanlega endur-
speglar þessi hlutfallslegi munur
því frekar lífsferla tegunda í viðkom-
andi hópi en tilhneigingu þeirra til
að verða ágengar. Þar að auki koma
neikvæð áhrif á lífríki yfirleitt fyrr
fram þegar hryggdýr, sérstaklega
rándýr, eiga í hlut. Þannig virð-
ast ágengar plöntur almennt hafa
útrýmt færri tegundum en ágeng
dýr, en aftur á móti er sennilega
talsverð „útrýmingarskuld“ á bak
við margar plöntur, þ.e. óorðinn
útdauði tegunda vegna áhrifa frá
plöntutegundum sem nú þegar eru
ágengar.117
Eins og önnur lönd í heiminum
stendur Ísland frammi fyrir því
að nauðsynlegt geti orðið að fara í
víðtækar aðgerðir gegn ágengum
tegundum. Þegar ákveða skal við-
brögð og forgangsraða mögulegum
aðgerðum er gagnlegt að hafa í huga
einkenni tegundarinnar sjálfrar og
eiginleika svæðisins sem hún er
að breiðast um. Skipta má slíkum
einkennum í ytri og innri þætti:
Ytri þættir. Hvers konar vistkerfi
er að finna á því svæði sem ágenga
tegundin er að breiðast um, m.t.t.
a) líffræðilegrar fjölbreytni, b) teg-
unda eða vistkerfa sem eru friðlýst,
á náttúruminjaskrá eða válistum,
eru sjaldgæf á svæðis-, lands- eða
heimsmælikvarða eða ábyrgðarteg-
undir, c) nytja, þ.e. hvort vistkerfið
eða tegundir sem þar er að finna feli
í sér tækifæri til tekjumyndunar eða
yndisauka, t.d. vegna ferðaþjónustu,
landbúnaðar, veiða eða útivistar, d)
ásýndar lands og landslagsheildar,
e) viðkvæmni jarðvegs og lífríkis
fyrir breytingum. Svæðum sem hafa
mikla líffræðilega fjölbreytni, eru
búsvæði ábyrgðartegunda eða sjald-
gæfra tegunda, fela í sér efnisleg eða
andleg verðmæti, mynda sérstakt
eða fagurt landslag eða landslags-
heild og eru viðkvæm fyrir breyt-
ingum, ætti að skipa framarlega í
forgangsröð aðgerðaáætlunar.
Innri þættir. Eðli þeirra mismun-
andi ágengu tegunda sem fengist
er við, þ.e. hvaða tegundum liggur
mest á að eyða eða stjórna og hvar
skal byrja? a) Hversu mikil og hvers
konar áhrif hefur viðkomandi teg-
und á umhverfi sitt, annars vegar
m.t.t. þeirra ytri þátta sem nefndir
eru hér að framan og hins vegar
m.t.t. áhrifa á heilsufar manna? b)
Þéttleiki og útbreiðsla tegundarinn-
ar, þ.e. á hvaða skeiði stofnvaxtar
er tegundin, hversu víða hefur hún
dreift sér, er hægt að takmarka út-
breiðslu hennar við ákveðin svæði,
hversu líklegt er að tegundin dreifi
sér frekar í framtíðinni og hversu
líklegar til árangurs eru aðgerðir?
Tegund sem hefur eða gæti haft
talsverð neikvæð áhrif á umhverfi
sitt eða heilsufar manna, og er enn
fáliðuð eða með takmarkaða út-
breiðslu, ætti að skipa framarlega í
forgangsröð aðgerðaáætlunar.
Mikilvægt er að allir ofangreindir
þættir séu hafðir til hliðsjónar í
umræðu um fýsileika, ávinning og
möguleg vandkvæði aðgerða.
Eftir sem áður eru fyrirbyggjandi
aðgerðir gegn ágengum tegundum
ávallt ákjósanlegastar, bæði með til-
liti til umhverfisáhrifa og kostnaðar.
Því liggur beinast við að koma í veg
14. mynd. Kanína. – European rabbit (Oryctolagus cuniculus). Ljósm./Photo: Nigel Blake.
80 3-4#Loka_061210.indd 98 12/6/10 7:22:10 AM