Náttúrufræðingurinn - 2010, Qupperneq 19

99
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
fyrir að slíkar tegundir séu fluttar
inn eða þeim dreift í náttúrunni. Þótt
framandi tegundir geti borist hing-
að með almennum vöruflutningum
og ferðum manna eru helstu inn-
flutningsleiðir í dag sennilega með
kjölfestuvatni skipa og innflutningi
plantna til ýmissa nota. Með nýrri
reglugerð um kjölfestuvatn118 hefur
vonandi verið dregið verulega úr
hættu á innflutningi nýrra sjávarlíf-
vera, en árangur af reglugerðinni er
hins vegar háður auknu eftirliti og
fræðslu. Innflutningur plantna eða
plöntuhluta, einkum vegna ýmiss
konar ræktunar, fer fram í allmikl-
um mæli. Viðbúið er að með slíkum
innflutningi komi ekki bara nýjar
plöntur heldur berist einnig ýmsar
aðrar lífverur með fyrir slysni.119
Landgræðsla og uppbygging
skóga á Íslandi geta verið mjög mik-
ilvæg verkefni, bæði til að koma í veg
fyrir gróður- og jarðvegseyðingu og
til að binda kolefni. Forsenda þess
að nota framandi tegundir í þessum
tilgangi ætti að vera að þær ógni ekki
innlendum tegundum og stofnum.
Notkun innlendra tegunda til land-
græðslu og skógræktar er því ávallt
öruggari kostur til lengri tíma litið
og þegar náttúruverndarsjónarmið
eru höfð að leiðarljósi.120,121 Einnig
skal hafa í huga að beitarfriðun og
endurheimt votlendis getur skilað
góðum árangri til landbóta.122,123
Innflutningur og dreifing framandi
tegunda ætti því einungis að fara
fram að vel ígrunduðu máli og
undangengnu ítarlegu áhættumati,
sama hver tilgangurinn er með inn-
flutningi þeirra.32 Lagaleg umgjörð
varðandi ágengar tegundir er mun
veikari hér á landi en í flestum öðr-
um þróuðum ríkjum (sjá t.d. yfirlit á
www.nobanis.org). Nú stendur hins
vegar yfir endurskoðun á ýmsum
lögum er snerta lífríki Íslands, m.a.
náttúruverndarlögum, og viðbúið
er að málefni framandi og ágengra
tegunda verði tekin til gagngerrar
endurskoðunar.
Lokaorð
Hér hefur verið stiklað á stóru um
framandi og ágengar tegundir á
Íslandi. Stuðst var við gagnagrunn
NOBANIS-verkefnisins en þar um
að ræða síbreytilegan gagnagrunn
sem enn er í vinnslu og stöðugri
mótun. Viðbúið er að tegundir fær-
ist milli flokka eftir því sem hegðun
þeirra í íslensku lífríki kemur betur
í ljós, og jafnframt munu tegundir
detta út úr gagnagrunninum ef þær
deyja út í íslenskri náttúru. Einnig
má leiða að því líkur að fjöldi fram-
andi tegunda sé vanskráður, ann-
ars vegar vegna þess að þær hafi
verið hér svo lengi að við lítum á
þær sem íslenskar og hins vegar að
þær séu svo nýtilkomnar að þær
hafi ekki enn ratað inn í grunn-
inn. Nokkur dæmi um tegundir
sem ekki eru í grunninum, en ættu
væntanlega heima þar samkvæmt
skilgreiningunni, eru: hagamús
(Apodemus sylvaticus) og húsamús
(Mus musculus),34 flundra (Platich-
thys flesus), sandrækja (Crangon cran-
gon),124 grjótkrabbi (einnig kallaður
klettakrabbi) (Cancer irroratus)125,126
og glærmöttull (Ciona intestinalis)125
(og Jörundur Svavarsson, munnl.
uppl., 24.11.2010), asparglytta (Phra-
tora vitellinae)127 og ryðhumla (Bom-
bus pascuorum),128 sagþang (Fucus
serratus),129,130 baldursbrá (Matri-
caria maritimum), njóli (Rumex longi-
folius), húsapuntur (Elytrigia repens)
og skriðsóley (Ranunculus repens)
(Þóra Ellen Þórhallsdóttir, munnl.
uppl., 24.11.2010). Þá geta kettir (Felis
catus) haft veruleg neikvæð áhrif á
náttúrulegt lífríki131 en þeir lifa hér
villtir og hálfvilltir í einhverjum mæli
(eigin athugun). Hér er ekki gerð
tilraun til að leggja mat á það hvort
framangreindar tegundir gætu orðið
ágengar, en þess má geta að kettir
og húsamýs eru á lista 100 verstu
ágengu tegunda heims.38
Af fenginni reynslu annarra
þjóða32 er ljóst að aukið eftirlit og
aðhald er forsenda þess að takmarka
megi sem mest tjón af völdum fram-
andi tegunda, hvort sem það er
líffræðilegt eða fjárhagslegt. Fram-
tíðin leiðir í ljós hvort okkur tekst að
stemma stigu við neikvæðum áhrif-
um ágengra tegunda hér á landi,
en með vitundarvakningu, fræðslu,
öflugu regluverki og samstilltu átaki
er mögulegt að ná góðum árangri
til hagsbóta fyrir náttúru Íslands og
komandi kynslóðir.
15. mynd. Stofnar margra framandi tegunda á Íslandi eiga að öllum líkindum eftir að
vaxa talsvert, en fjallað var um stofnvaxtarferla ágengra tegunda í síðasta hefti Náttúru-
fræðingsins.32 Hér má sjá hvar nokkrar tegundir gætu mögulega verið staddar í stofn-
vaxtarferli sínu, en þekkingu þar á er verulega ábótavant hér á landi. – The distribution
and population size of many alien species will probably expand in the future. Knowledge
on the current range of many species in Iceland is very limited, but here is an approxima-
tion on where a few species might be situated in their expansion process.(see also 32) Latin
names of species can be found in table 2.
80 3-4#Loka_061210.indd 99 12/6/10 7:22:10 AM