Náttúrufræðingurinn - 2010, Síða 23

103
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
Náttúrufræðingurinn 80 (3–4), bls. 103–118, 2010
Áhrif virkjana á
ferðamennsku og útivist
Anna Dóra Sæþórsdóttir og Rögnvaldur Ólafsson
Nú er unnið að því að forgangsraða virkjunarmöguleikum landsins í verkefni sem kallast Rammaáætlun um vernd og
nýtingu náttúrusvæða með áherslu á vatnsafl og jarðhitasvæði. Í því verkefni var hópi sérfræðinga meðal annars falið að
meta áhrif virkjunarmöguleika á ferðamennsku og útivist. Erlendis hafa ýmsar leiðir verið farnar við að meta virði
ferðamannastaða og hvernig það virði breytist. Enginn þeirra leiða reyndist henta vel til þessa verks og var því farin
sú leið að búa til aðferð sem felst í kerfisgreiningu þar sem grunnþættir þeirra svæða sem fjallað er um eru skilgreindir.
Sérfræðingahópurinn lagði síðan á hlutlægan hátt kerfisbundið mat á virði þeirra fyrir ferðamennsku og útivist.
Aðferðin felst í að skipta landinu upp í 57 ferðasvæði og finna virði hvers svæðis með því að meta 43 eiginleika,
viðföng, sem talin eru skipta máli fyrir virði ferðamannastaða. Eðliseiginleikar og notkun svæðanna eru mjög mis-
munandi og því var notað stórt safn sameiginlegra viðfanga sem hverju um sig var gefin einkunn. Þeir eiginleikar
sem skipta mestu máli á hverju svæði eru dregnir fram með því taka aðeins hæstu einkunnirnar úr hverjum flokki
viðfanga inn í heildareinkunn svæðisins. Með þessu móti draga viðföng sem ekki eiga við tiltekið svæði einkunn þess
ekki niður, eins og þau mundu gera ef notað væri meðaltal allra viðfanga. Á þennan hátt fæst raunhæf einkunn fyrir
núvirði ferðasvæðanna. Því næst er áhrifasvæði virkjunarinnar skilgreint og þau ferðasvæði sem lenda innan þess
metin á ný á sama hátt, en þá verður að miða við að virkjun hafi verið reist. Áhrif virkjunarinnar eru bæði háð núvirði
þeirra ferðasvæða sem virkjunin hefur áhrif á og þeirri skerðingu sem yrði á virði svæðanna við virkjun. Til að fá út eina
einkunn fyrir áhrif virkjunarinnar þar sem litið er til beggja þessara þátta er skilgreindur svonefndur afleiðingastuðull.
Hann fæst með því að margfalda saman á hverju ferðasvæði núvirði viðkomandi ferðasvæðis og áhrifin sem virkjunin
hafi á það ferðasvæði. Afleiðingastuðull fyrir viðkomandi virkjunarhugmynd er síðan talinn vera summan af þessum
margfeldum á öllum ferðasvæðunum sem virkjunin hefði áhrif á. Afleiðingastuðullinn verður hæstur á verðmætum
ferðasvæðum, þar sem afleiðingar verða miklar og þar sem áhrif virkjunar næðu jafnframt yfir mörg ferðasvæði.
Virkjunarhugmyndunum er að lokum raðað með tilliti til áhrifa þeirra á ferðamennsku og útivist. Niðurstaða
vinnunnar er að margar hugmyndanna snerta svæði sem eru mjög mikilvæg fyrir ferðamennsku og útivist og
virkjanir hefðu þar afar mikil neikvæð áhrif. Má þar nefna Fjallabak, Öskju, Skaftársvæðið og Markarfljót.
Inngangur
Náttúruauðlindir eru mikilvægar í
íslensku efnahagslífi, meðal annars
fiskistofnar, orkulindir, jarðvegur
og beitiland. Á síðustu áratugum
hefur sérstæð náttúra landsins
einnig orðið dýrmæt auðlind fyrir
ferðaþjónustuna. Nú stefnir því í
aukna ásókn bæði orkugeirans og
ferðaþjónustu í náttúruauðlindir
landsins og má búast við verulegum
hagsmunaárekstrum á ákveðnum
svæðum þegar þessir aðilar þurfa
að skipta á milli sín takmarkaðri
auðlind. Árið 1999 stofnaði iðnaðar-
og umhverfisráðuneytið til verk-
efnisins „Maður – nýting – náttúra;
Rammaáætlun um nýtingu vatns-
afls og jarðvarma“1 (hér eftir kölluð
rammaáætlun) þar sem meta skyldi
og forgangsraða virkjunarkostum
vatnsafls og jarðvarma. Fyrsta áfanga
rammaáætlunar lauk árið 2003. Á
árunum 2004–2010 var síðan unnið
að öðrum áfanga hennar. Þá hafði
nafni áætlunarinnar verið breytt í
„Rammaáætlun um vernd og nýtingu
náttúrusvæða með áherslu á vatns-
afls- og jarðhitasvæði“. Nafnbreyt-
ingin sýnir að áherslur breyttust
milli 1. og 2. áfanga. Í 2. áfanga er
rætt um bæði vernd og nýtingu en
ekki einungis nýtingu. Sömuleiðis
er talað um náttúrusvæði en ekki
einungis virkjunarkosti. Markmið
80 3-4#Loka_061210.indd 103 12/6/10 7:22:11 AM