Náttúrufræðingurinn - 2010, Qupperneq 26

Náttúrufræðingurinn
106
ráðandi fyrir samkeppnishæfni
ferðamannastaða: Afþreying, inn-
viðir (t.d. gistiaðstaða, matur, þjón-
usta og samgöngukerfi), menning
og saga, staða á markaði, viðburðir
og eðlisrænir þættir (t.d. náttúra,
landslag og fegurð). Þeir telja eðlis-
rænu þættina langveigamesta þegar
ferðamenn velja sér áfangastað.
Deng, King og Bauer42 bjuggu til
aðferð til að meta virði náttúruskoð-
unarstaða. Þeir greindu viðfangs-
efnið í fimm meginflokka: innviði,
aðgengi, samfélag, aðstöðu, auð-
lindir og annað aðdráttarafl. Á svip-
aðan hátt flokkuðu Garrod og Fyall43
virði staða sem byggjast á menn-
ingararfleifð í átta meginviðföng:
varðveislu, aðgengi, menntunargildi,
þýðingu, afþreyingu, hagrænt gildi,
samfélag og gæði. Greining Wu,
Li og Deng44 á mati náttúrusvæða
byggist á sambærilegri nálgun og
flokkar meginviðföng í fjöll, vatn,
skóg, dýralíf, plöntur, menningar-
arfleifð og landslag. Priskin45 greindi
auðlindir náttúruferðamennsku í
fjóra flokka: aðdráttarafl, aðgengi,
innviði og ástand umhverfis. Af
þessu má sjá að meginþættirnir í
þeim kerfum sem hafa verið þróuð
eru aðdráttarafl staðarins, afþreying
og innviðir. Í fyrrnefndum rann-
sóknum var ýmiss konar aðferðum
jafnframt beitt til að leggja mat á
gildi þessara þátta, t.d. mati sérfræð-
inga, viðtölum við hagsmunaaðila,
loftmyndum og AHP-þrepagrein-
ingu (e. analytic hierarchy process)
en hún tilheyrir flokki aðferða úr
aðgerðarannsóknum (e. multicriteria
decision analysis, MDA).
Í Noregi hefur verið búin til
aðferð til að meta áhrif vatnsafls-
virkjana á útivist vegna vinnu við
„Samlet plan for vassdrag“, sem er
norsk fyrirmynd að hinni íslensku
rammaáætlun. Þar er lagt mat á
hversu vel svæðið hentar til hinna
ýmsu útivistarmöguleika, þær til-
finningar sem kvikna hjá þeim sem
ferðast um svæðið, stærð svæðisins,
hversu mikið náttúrunni hefur ver-
ið breytt, þýðingu svæðisins fyrir
sitt nánasta umhverfi og hversu
mikið svæðið er notað, þ.e. hversu
margir ferðamenn koma þangað
og hversu miklum tíma þeir verja
þar. Auk þess er litið til þess hversu
mikið megi búast við að svæðið
verði notað af ferðamönnum í
framtíðinni.46,47,48
Loks má nefna aðferðina sem
Þóra Ellen Þórhallsdóttir þróaði og
beitti í 1. áfanga rammaáætlunar 1
með faghópi 1 um náttúru og menn-
ingarminjar, hún er byggð á kerfis-
greiningu.49,50
Aðferðafræðin
Almennt um matið
Við þróun aðferðafræði til að meta
virði ferðamannastaða og áhrif
virkjana á það virði fyrir 2. áfanga
rammaáætlunar var horft til allra
fyrrnefndra rannsókna, þótt enga
þeirra væri hægt að nota óbreytta. Í
ljósi þröngs tímaramma verkefnis-
ins var ekki unnt að gera viðhorfs-
kannanir meðal ferðamanna og ferða-
þjónustunnar. Þess í stað var beitt
kerfisgreiningu við að draga fram
grunnþætti þeirra svæða sem fjallað
er um í 2. áfanga rammaáætlunar
og sérfræðingarnir í faghópnum
fengnir til að leggja á hlutlægan hátt
kerfisbundið mat á virði svæðanna
fyrir ferðamennsku og útivist og
áhrif virkjana á þau.
Við þá vinnu var þó við ýmis vanda-
mál að glíma. Fyrst ber að nefna
að rannsóknir á ferðamennsku og
útivist eru mjög takmarkaðar hér
á landi og nánast engar sem snúa
beint að viðfangsefninu, þ.e. áhrif-
um virkjana á ferðamennsku. Þó má
nefna rannsókn Önnu Dóru Sæþórs-
dóttur51 á áhrifum virkjana norðan
Vatnajökuls, en þar voru könnuð
viðhorf ferðamanna til virkjana
áður en ráðist var í byggingu Kára-
hnjúkavirkjunar. Ekki er til nein
rannsókn þar sem könnuð er ferða-
mennska fyrir virkjun og síðan aftur
eftir að virkjunin hefur verið reist.
Annað vandamál sem faghópur-
inn stóð frammi fyrir var að engin
stefna, hvorki opinber né atvinnu-
greinarinnar, er til um hvers konar
ferðamennsku eigi að stunda á mis-
munandi svæðum landsins og til
hvaða markhópa eigi að höfða. Í
vinnu faghóps 2 var því ákveðið
að líta svo á að þeir markhópar og
sú tegund ferðaþjónustu sem nú er
stunduð á hverju svæði henti því
svæði best.
Virkjunarhugmyndirnar eru
komnar misjafnlega langt á veg.
Sumar hafa farið í gegnum mat á
umhverfisáhrifum en aðrar eru enn
á hugmyndastigi og gögnin sem
hópurinn fékk voru því mjög mis-
jöfn að gæðum. Um sumar voru til
mjög góð gögn og að auki kynntu
1. mynd. Hellisheiðarvirkjun. – Hellisheiði geothermal power plant. Ljósm./Photo:
Rögnvaldur Ólafsson.
80 3-4#Loka_061210.indd 106 12/6/10 7:22:12 AM