Náttúrufræðingurinn - 2010, Side 48

Náttúrufræðingurinn
128
á farveg sem hlykkjast niður Reynis-
djúp og virðist beintengdur gljúfri
í landgrunnshlíðinni. Á þeim stað
er því auðvelt að tengja gljúfrin við
gruggstraumavirkni. Annars staðar
á svæðinu er það ekki eins auðvelt.
Efsti hluti landgrunnshlíðarinnar
rétt neðan landgrunnsbrúnar er
yfirleitt sléttur þótt þar votti fyrir
skriðuförum. Þegar neðar dregur
í hlíðunum koma hins vegar í ljós
stórskorin gil og gljúfur undan
sléttu yfirborði hlíðanna. Með öðr-
um orðum er ekki unnt að rekja
gil og gljúfur upp að landi, vegna
þess að þau virðast nú vera graf-
in undir ysta hluta landgrunnsins.
Þetta verður ekki skýrt með öðru
en því að ysti hluti landgrunnsins
sé yngri en gljúfrin og gilin. Við
erum vön að hugsa um jökulhlaup
sem nútímaviðburði í tengslum við
eldvirkni undir jöklum landsins. En
þessir viðburðir hafa að sjálfsögðu
átt sér stað um langt skeið í jarðsögu
Íslands og nær saga þeirra vafalaust
til upphafs ísaldar. Reynisdjúps-
gljúfur og Mýrdalsjökulsgljúfur eru
því að meginhluta mynduð á ísöld
þegar jöklar voru miklu umfangs-
meiri en nú og höfðu áhrif langt út
á það svæði sem nú er landgrunn.
Hvenær myndaðist þá núverandi
landgrunnsbrún? Öruggar upplýs-
ingar um það eru ekki til en allar
líkur á að myndunarferlið hafi hafist
í upphafi nútíma, fyrir u.þ.b. 10
þúsund árum. Ef breytingar á sjávar-
borði á svæðinu hafa verið í takt við
þá þróun sem talin er hafa orðið í
Eyjafirði9 og í Faxaflóa,10 þá má ætla
að á síðasta jökulskeiði hafi sjávarborð
á Suðurlandi staðið talsvert hærra en
nú vegna þess að jöklar þrýstu jarð-
skorpunni niður. Þegar jöklar hop-
uðu reis jarðskorpan og sjávarborð
lækkaði. Líkur eru á að sjávarborð
hafi um tíma farið töluvert niður fyrir
núverandi sjávarstöðu. Þar sem þetta
var í lok ísaldar má ætla að mikið
framboð hafi verið á lausum jarð-
efnum (jökulframburði) sem hlóðust
upp meðfram ströndinni og mynd-
uðu þannig upphafið að núverandi
landgrunnsbrún. Á nútíma (síðustu
10 þúsund árum) hafa setflutningar
á landgrunninu haldið áfram að
hlaða fram landgrunnsbrúninni eða
a.m.k. viðhaldið henni.
Hvað eigum við þá að álykta um
ríkjandi aðstæður á djúpsævi sunn-
an Íslands? Það virðist nokkuð aug-
ljóst að þó að hér verði eldgos með
jökulhlaupum annað veifið, þá eru
ekki stórbrotin ummerki eftir þau
í landgrunnshlíðinni sunnanlands.
Ætla má að stöku jökulhlaup nái að
koma hlaupefni yfir landgrunnið
sunnanlands og að mynda grugg-
strauma suður frá landinu. Dæmi
um þetta væri líklega jökulhlaup/
gruggstraumur niður Reynisdjúp og
skriðusárið í mynni djúpsins, sem
er stærsta merki um gruggstraum
frá landi út á djúpsævi á nútíma.
Vísbendingar eru þó um að þessir
viðburðir séu nú miklu smærri en
hér urðu á ísöld.
3. mynd. Svarthvít mynd af landgrunnsbrún og efsta hluta landgrunnshlíðar á svæðinu ásamt helstu kennileitum. – A closer look at the
area of the shelf edge reveals how the relatively smooth upper slope appears to be superimposed on a deeply channeled lower slope. It is
suggested that the present shelf and shelf edge are younger than the lower slope.
80 3-4#Loka_061210.indd 128 12/6/10 7:22:24 AM