Náttúrufræðingurinn - 2010, Qupperneq 67

147
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
Sigurður H. Magnússon og Bryndís Marteinsdóttir
Árangur birkisáninga á
uppgræddu landi í Gára
Birki (Betula pubescens Ehrh.) er eina innlenda trjátegundin sem myndar
skóglendi á Íslandi. Nú á tímum þekur birki um 1% landsins en talið er að við
upphaf Íslandsbyggðar hafi um fjórðungur þess verið klæddur birkiskógi.
Á síðustu áratugum hefur áhugi manna aukist á að endurheimta eitthvað af
hinum fornu skógum. Til að kanna hvort koma mætti upp birkiskógi með
auðveldum hætti var fræi sáð í uppgrætt land í Gára ofan Gunnarsholts á
Rangárvöllum árin 1992 og 1994. Meginmarkmið verkefnisins sem hér er
kynnt var að kanna árangur þessara sáninga og meta hversu vænleg sáning
er við endurheimt birkiskóga í nágrenni Heklu. Í september 2007 var Gári
heimsóttur að nýju og birkiplöntur mældar.
Niðurstöðurnar sýna að sáning birkis í Gára hefur borið allgóðan árangur.
Þéttleiki þess var á bilinu 37 til 510 plöntur á hektara. Dreifing birkisins var
hins vegar mjög blettótt, líklega vegna mismunandi umhverfisskilyrða fyrir
landnám birkisins. Birkiplöntur voru yfirleitt eins til fjögurra stofna. Meðal-
hæð var 45 cm en hæstu tré voru 120–160 cm. Aðeins um 6% birkiplantnanna
báru rekla og voru þær allar 60 cm eða meira á hæð. Mikill meirihluti birkis-
ins óx nálægt víði. Allra næst víðinum (<25 cm) voru birkiplöntur fremur
lágvaxnar en mikill breytileiki var á hæð plantna í 25–150 cm fjarlægð; þar
voru lágvaxnar plöntur en einnig þær sem hæstar voru. Ástæða þessa mikla
munar er ekki ljós en hann gæti stafað af mismunandi svepprótarsmitun.
Niðurstöður þessarar rannsóknar sýna að þar sem spírunar- og upp-
vaxtarskilyrði eru hentug má með sáningu birkis stuðla að endurheimt
birkiskóga á tiltölulega einfaldan og ódýran hátt.
Ritrýnd grein
Náttúrufræðingurinn 80 (3–4), bls. 147–156, 2010
Inngangur
Birki (Betula pubescens Ehrh.) er eina
innlenda trjátegundin sem myndar
skóg hérlendis og er því lykiltegund
í íslenskum skógum.1 Birkið getur
komið snemma inn í framvindu2,3
og var t.d. ein af fyrstu háplöntunum
sem námu land á nýjum jökulaurum
við Skaftafellsjökul um 1960.2
Áætlað hefur verið að við upphaf
landnáms Íslands hafi birkiskógar
og kjarr klætt á milli 28.000 km2 og
40.000 km2 landsins.4,5 Birkiskógarnir
eyddust hins vegar hratt á fyrstu
öldum Íslandsbyggðar og nú er birki
aðeins að finna á um 1.200 km2
lands.4,6 Á síðustu áratugum hafa
margir sýnt því áhuga að auka veg
birkiskóganna og endurheimta ein-
hvern hluta þeirra.7,8 Gróðursetning
ungplantna er sú aðferð sem mest
hefur verið notuð, en fræsáningu
hefur einnig verið beitt í minna
mæli.8
Á fyrri hluta 20. aldar voru gerðar
nokkrar tilraunir til að endurheimta
birkiskóga með sáningum. Dæmi um
árangursríkar sáningar frá þessum
tíma má sjá á Haukagili í Vatnsdal,9
í Haukadal í Biskupstungum10 og
í Gunnlaugsskógi við Gunnarsholt
á Rangárvöllum.11 Á Haukagili var
sáð í grýtt mólendi en fyrir sáningu
hafði verið skorið niður úr sverði.9
Í Haukadal var birki sáð í plægt og
herfað mólendi,10 en í Gunnlaugs-
skógi var sáð í hálfgróið uppgrætt
land, bæði í óhreyfðan svörð og þar
sem rist hafði verið ofan af grónum
blettum.12
Á síðustu 20–30 árum hefur
áhugi á endurheimt birkiskóga
1. mynd. Horft eftir gamla rofjaðrinum syðst í Gára. Hekla í baksýn. – Gári South Iceland.
Hekla volcano in the background. Ljósm./Photo: Sveinn Runólfsson, 20.08.2008.
80 3-4#Loka_061210.indd 147 12/6/10 7:22:37 AM