Són - 01.01.2015, Page 44

42 Þórður HelgAson
Andersen veltir fyrir sér orðinu Danmark: „Og det er ogsaa
„Danmark“, der synger i dens Melodi. Der er for os Danske i Ordet
Danmark noget lyst og rent, dagklart, men tillige kraftigt og bestemt.
Det er et Ord vi ikke jasker med, et pletfrit Ord; det virker paa vore
Ører nøjaktigt som de to rene Farver og den simple Tegning i Flaget
paa vort Syn“ (Andersen 1914:75). En eins og Andersen segir þá virkar
þetta svo á Dani, en líklega enga aðra! Bo er sama sinnis og Andersen
um fegurð orðsins Danmark: „Et af de smukkeste Ord, vi ejer, er Navnet
Danmark med dets to næsten ligevægtige Stavelser, hvor Stemmetonen
bæres ubrudt under skiftende Klangfarve fra den faste Ansats til den
djærve Afslutning k, uplettet af Hvislelyde og uden den Stød, der så tit
virker uskønt. Ordets naturlige, dalende Tonefigur har Præg af Varme
mere end af Fanfare og faar dog Fasthed af de ustemte Konsonanters
Indramning“ (Bo 1936:104–105) Báðar þessar glæsilýsingar sýna líklega
ekkert annað en það að þeim Andersen og Bo líður vel í Danmörku og
þykir hún fögur!
Ekkert orð er í eðli sínu fagurt án samhengis. Orðið ljósmóðir, sem
síðastliðið ár var kjörið fegursta orð tungunnar, sækir yndi sitt áreiðan-
lega fremur til athafnarinnar að leiða nýtt líf inn í heiminn en fegurðar
hljómsins. Bandarískur gárungi tilnefndi eitt sinn hljómfegursta orð
enskrar tungu. Það reyndist hvorki vera sunrise né silvery – heldur syphilis!
(Kennedy 1986:121).
Hljómar
Þegar við tölum verður okkur sjaldan hugsað til þess hvernig orðin, sem
við beitum, hljóma; þar situr merkingin í fyrirrúmi. Við getum vissulega
valið orð okkar af kostgæfni, hækkað og lækkað róminn og léð taland-
anum ýmsar kenndir eftir ástæðum. Hljómurinn verður okkur sjaldan
hugstæður. Öðru máli gegnir gjarna um skáldskap, einkum og sér í lagi
ljóðum.
Ljóst er að á öllum tímum hafa skáld að einhverju leyti gefið gaum
að orðanna hljóðan í ljóðum sínum, mismikinn þó, allt eftir einstak-
lingum, kveðskapargreinum og tímabilum. Um það eigum við þó fáar
heimildir lengi fram eftir öldum þótt ljóst sé að ýmsir höfundar hafi á
öllum tímum haft áhrif hljóða í huga í verkum sínum.
Það fer til dæmis ekki milli mála að rímnaskáldunum var ljóst að
hljómur orðanna gegndi miklu hlutverki enda rímurnar grein sem höf-
undar sögðu fram eða kváðu og þau hafa því vafalítið snemma greint
að þar skipti orðanna hljóðan miklu máli. Sjálfsagt hafa þau lært smám