Són - 01.01.2015, Page 50

48 Þórður HelgAson
Hér talar Matthías um hin hreimmiklu fornkvæði og ljóst er að hann
hefur dróttkvæði í huga. Þau voru sakir rímsins, hendinganna, vitaskuld
oft harla hreimmikil, enda ljóst að skáld nítjándu aldarinnar og fram á
þá tuttugustu nýttu sér það óspart rétt eins og fornskáldin.1
Mestu máli hlýtur samt að skipta að hinn góði lesandi öðlast smám
saman færni til að greina hljóðin þegar hann les ljóð; honum er ljóst að
ljóð leika gjarna á eyrað og hann lærir smám saman á hljóðin og gerir
tilraunir með þau – í hljóði eða upphátt – á sjálfum textanum, finnur
orku þeirra í samhenginu, samspil þeirra innbyrðis og verður þannig
smám saman að hljóðfræðingi í ljóðum! Lesljóðið hefur líka einn kost
sem ekki má gleyma. Skáldið sem skrifar er einn á báti, svo er einnig um
lesandann. Þessir tveir einstæðingar ræðast við með sínum hætti. Þeir
hafa nægan tíma; ekkert rekur á eftir – það er helsti kostur lesljóðsins.
Heima
Nítjánda öldin er umbrotatími í íslenskri ljóðagerð. Þegar nýir straumar
bárust til landsins á fyrri hluta nítjándu aldar með nýjan smekk varð ljóst
að skáldin þyrftu að taka til hendinni svo um munaði þannig að íslensk
ljóðagerð sæti ekki eftir með sárt ennið föst í gömlum sporum. Innlend
ljóðagerð hafði litlum breytingum tekið um aldir. Stærsta greinin var
enn sem fyrr rímurnar og ekki bar á öðru en að vinsældir þeirra meðal
þjóðarinnar stæðu föstum fótum. Sálmarnir, sem þjóðin nærði andann
á, voru lítt boðlegir nýjum tímum. Um aðra ljóðagerð var lítt að ræða,
helst náttúrlega lausavísur ortar undir fjölbreyttum rímnaháttum.
Smám saman hreiðraði nýr smekkur um sig og ungir menn, sem
kynntust erlendum straumum, einkum í Kaupmannahöfn, gerðu harða
hríð að hinu gamla. Það blasti við þeim að breyting yrði að verða á
og það var sannarlega af mörgu að taka. Ýmsum mállýtum varð t.d.
að útrýma, ekki síst dönskum áhrifum, bæta þurfti notkun ljóðstafa,
hrynjandina og rímið, fækka hortittum – í rauninni þurfti að innleiða
ljóðið sem listgrein.
Á þessu gekk alla nítjándu öldina og raunar lengur og oft var baráttan
fyrir nýjum viðhorfum, ljóðinu sjálfu, hörð og óvægin. Það er því vart
von að áhugi manna beindist í fyrstu að hljómum orða. Það var því ekki
fyrr en líða tók að lokum aldarinnar að þeir sem fjölluðu um skáldskap
1 Sjá Þórður Helgason 2005 „Gnötra bjarga bustir“ Hrafnaþing 2. Þar er fjallað um óm-
blíð og ómstríð orð í dróttkvæðum og hrynhendum skáldskap nítjándu og tuttgustu
aldar höfunda.