Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2012, Blaðsíða 20

20
eftirlíkingarhæfni þeirra og samlíðan.27 Samlíðan er gjarna nefnd í sama
orðinu og hugarkenningin (e. Theory of Mind) sem vísar til þess hæfileika
mannsins að draga ályktanir af gerðum annarra, svipbrigðum þeirra og
látæði um það sem þeim býr í hug.28 Um hugarkenninguna eða hugar-
lestur – sem er blátt áfram orðið yfir fyrirbærið – hafa þróunarsálfræðingar
skrifað og bókmenntafræðingar nýtt sér skrif þeirra jafnt sem annarra sál-
fræðinga.29
Almennt eru þeir sem fást við hugræna bókmenntafræði ekki þeirrar
skoðunar að aðferðir raunvísinda – og félagsvísinda – geti komið í stað
bókmenntagreiningar þó skoðanir séu skiptar meðal þeirra um hversu
raunvísindalegt fræðasviðið skuli vera. Ýmsir þeirra fást við empírískar
rannsóknir, aðrir ekki, en allir sameinast þeir í þeirri meginafstöðu að við
rannsóknir á bókmenntum þurfi að taka meira tillit en gert hefur verið
til þess að náttúran hefur tiltekin einkenni og á sér sögu sem er forsenda
menningar; að mannskepnan er gerð úr garði á sérstakan hátt og það
markar mál hennar og athæfi allt. Fyrir vikið eru þeir flestir ósammála
þeim hugmyndum Saussure um tungumál sem settu frekast svip sinn á
bókmenntafræði á 20. öld.30 Á milli málkerfis (fr. langue) og málnotkunar
(fr. parole) hjá honum er eyða sem þeir vilja fylla með því að gera grein fyrir
27 Sjá t.d. daniel L. Schacter, The Seven Sins of Memory: How the Mind Forgets and
Remembers, New York: Mariner Books, 2002; david McNeill, Hand and Mind: What
Gestures Reveal about Thought, New York og Chicago: University of Chicago Press,
1996 og Giacomo Rizzolatti og Laila Craighero, „Mirror neuron: a neurological
approach to empathy “, Neurobiology of Human Values, ritstj. Jean-Pierre P. Chan-
geux o.fl., Berlín og Heidelberg: Springer Verlag, 2005, bls. 107–124.
28 Rannsóknir sýna þó að þarna er ekki um sömu fyrirbæri að ræða, sbr. Tania Singer,
„The neuronal basis and ontogeny of empathy and mind reading: Review of literat-
ure and implications for future research“, Neuroscience and Biobehavioral Reviews
6/2006, bls. 855–863. – Um spegilfrumur og hugarlestur, sjá t.d. Vittorio Gallese
og Alvin Goldman, „Mirror neurons and the simulation theory of mind-reading“,
Trends in Cognitive Sciences 12/1998, bls. 493-501.
29 Sjá t.d. Paula Leverage, Howard Mancing, Richard Schweickert og Jennifer Mar-
ston William, „Introduction“, Theory of Mind and Literature, ritstj. Paula Leverage
o.fl., West Lafayette, Indiana: Perdue University Press, 2011, bls. 1–11.
30 Fyrir áratug komu út verk Saussures sem menn höfðu ekki fyrr séð á prenti og þar
reynast hugmyndir hans að ýmsu leyti aðrar en þær sem menn hafa kynnst í Cours
de linguistique générale eða útleggingum á því verki. Sjá Ferdinand de Saussure,
Ecrits de linguistique générale, útg. og ritstj. Simon Bouquet og Rudolph Engler í
samvinnu við d’Antoinette Weil, [Paris]: Gallimard, 2002.
BERGljót Soffía KRiStjánSdóttiR