Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2012, Side 119

119
apparent motion) í Frankfurt am Main.38 Meðal þátttakenda í umræddum
tilraunum voru Kurt Koffka (1886–1941) og Wolfgang Köhler (1887–
1967). Wertheimer, Koffka og Köhler urðu fræðilegir leiðtogar skyn-
heildastefnunnar á næstu áratugum. Þar sem almennt er viðurkennt að
rannsóknir Wertheimers á sýndarhreyfingum hafi orðið til að hrinda skyn-
heildastefnunni af stað, má það heita merkilegt að skiptar skoðanir eru á
því hvað þessar rannsóknir leiddu í ljós. Líklega ástæðu þess má rekja til
þess að Wertheimer var heldur ósýnt um að skrifa skýran texta og grein
hans um hreyfiskynjun er hreint ekki auðveld aflestrar.39
Með tilkomu kvikmynda á síðustu áratugum 19. aldar varð sýndar-
hreyfing reyndar vel kunn sem skynfyrirbæri löngu áður en Wertheimer
hófst handa við sínar rannsóknir. Kvikmyndir fela það í sér að kyrrstæðum
myndum, sem eru innbyrðis smávægilega ólíkar, er varpað hratt á tjald.
Munur myndanna leiðir til þess að fólk sér hreyfingar. Austurríski vís-
indamaðurinn Simon Exner hafði sömuleiðis sýnt fram á það árið 1875
að tveir rafneistar sem voru kallaðir fram með tilteknu millibili á tveimur
stöðum gátu leitt til þess að fólki sýndist einn neisti fara milli víranna sem
mynduðu neistana.40
Í rannsóknum sínum notaði Wertheimer svonefnda hraðsjá (e. tachis-
toscope) sem byggð var kringum hjólabúnað. Með því að snúa hjólinu mis-
hratt var hægt að stjórna birtingartíma áreita. Wertheimer notaði yfirleitt
strik eða línur sem áreiti. Hann sýndi nú fram á að þegar hjólinu var snúið
hægt sáu þátttakendur tvær ólíkar línur birtast (önnur var kannski lárétt en
hin lóðrétt). Ef hjólinu var snúið mjög hratt virtust bæði áreitin hins vegar
sýnileg samtímis. Með því að hægja síðan á hjólinu – en snúa því þó hraðar
en upphaflega – sá fólk eina línu hreyfast fyrir augunum, línu sem færðist
frá láréttri stöðu í lóðrétta eða öfugt. Þetta hefur verið nefnt beta-hreyfing
og er sú tegund sýndarhreyfingar sem kvikmyndir byggjast á.
Að auki tóku Wertheimer og þátttakendur hans eftir annars konar
hreyfingu sem ekki hafði verið greint frá áður. Wertheimer nefndi þessa
38 Um skynheildastefnuna má fræðast hjá Mitchell G. Ash, Gestalt Psychology in
German Culture 1890–1967: Holism and the Quest for Objectivity, Cambridge: Cam-
bridge University Press, 1995 eða d. Brett King og Michael Wertheimer, Max
Wertheimer & Gestalt Theory, New Brunswick, New Jersey: Transaction Publishers,
2005.
39 Max Wertheimer, „Experimentelle Studien über das Sehen von Bewegung“, Zeit-
schrift für Psychologie, 61/1912, bls. 161–265.
40 Edwin G. Boring, Sensation and Perception in the History of Experimental Psychology,
bls. 594.
„SÁLARFLEYIð MITT SKELFUR“