Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2012, Síða 133

133
umst óskrifað blað, er þá eitthvað í sálu okkar sem hvetur okkur til þess að
finna orsakasambönd í umheiminum? Kant hélt því með öðrum orðum
fram að Hume hefði gert sig sekan um þá rökvillu að gefa sér það sem
sanna á. Þetta er raunar pyttur sem atferlisstefnan hefur oft dottið í. Þannig
mætti gagnrýna róttæka atferlisstefnu 20. aldar fyrir að gefa sér tilteknar
forsendur. Sú staðreynd að atferlissinnar skýra eðli hugarstarfs eingöngu
útfrá tengslum áreitis og viðbragðs felur til dæmis í sér að hugarferli sem
leiða til náms eru óútskýrð. Að margra mati er þetta nægjanlegur ágalli til
að hafna alfarið skýringarlíkönum af þessu tagi.15
Nokkur líkindi eru milli þess hvernig Kant svaraði kenningum Humes
og viðbrögðum margra sálfræðinga við atferlisstefnu eins og hún var tíðk-
uð á fyrri hluta 20. aldar. Jafnframt líkjast andmæli Kants hugmyndum um
fátækt áreitisins; þær eru kjarninn í víðfrægri gagnrýni Noams Chomsky
á atferlisstefnu Burrhusar F. Skinner og fela í sér að skilningur okkar geti
hent reiður á hlutum sem hann hefur aldrei áður fengist við.16
Kant hélt hins vegar fram að hugur okkar búi yfir formum skynhæfni
eins og rúmi og tíma sem skilyrði skynjun okkar á hlutum og atburð-
um. Samkvæmt lögmáli Kants um forskilvitlega einingu áskynjunarinnar17
sameinar skilningurinn hugmyndir okkar og þau skynhrif sem veita upp-
lýsingar um hlutina í kringum okkur. Kant sagði að hugsanir án innihalds
væru tómar og skynjanir án hugmynda blindar. Þannig er samspil hugar og
umhverfis forsenda allrar merkingarbærrar reynslu.
Niðurstaða Kants var því sú að til þess að við getum skynjað á gagnleg-
an hátt verði upplýsingar frá skynfærunum að liggja fyrir en aftur á móti
séu upplýsingarnar ónothæfar án hæfileikans til skilnings á skynjuninni.
Nám á upplýsingum úr umhverfinu getur aldrei dugað til fullrar skýringar
á skynferlinu.
Fyrirfram gefnar hugmyndir
Ofangreind umfjöllun útskýrir af hverju nám á því sem berst um skynfærin
var ófullnægjandi þekkingarfræðileg skýring að mati Kants. Þetta átti ekki
einungis við um rúm og tíma heldur einnig um orsakalögmálið.18 Kant
15 Sjá Árni Kristjánsson, Innra Augað, 2012.
16 Sjá t.d. Noam Chomsky, ritdómur um Verbal Behavior eftir B. F. Skinner, Language
35/1959, bls. 26–58.
17 Þýtt á ensku sem transcendental unity of apperception.
18 Sjá t.d. umfjöllun í Þorsteinn Gylfason, Innlit hjá Kant, Reykjavík: Heimspekistofn-
un-Háskólaútgáfan, 2005.
ÞEKKINGARFRÆðI KANTS