Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2012, Page 137

137
fyrir að sjónkerfið túlki þau áreiti sem við finnum í umhverfinu og álykti
um hvað kunni að vera þar á ferð. Hvernig þessi túlkunarkerfi vinna litast
af því hver reynsla tiltekinna tegunda er. Fjórða atriðið er að þróun í anda
Charles darwin30 er heimfærð upp á skynjunina. Þær tegundir eða ein-
staklingar sem best gátu nýtt sér ljósið höfðu forskot á aðrar tegundir og
einstaklinga. Í fimmta lagi einkennast samtímakenningar um sjónskynjun
af því að gert er ráð fyrir að upplýsingar í sjónsviði séu meiri en svo að unnt
sé að henda reiður á þeim öllum á merkingarbæran hátt. Því þarf sjónkerf-
ið að velja upplýsingar með tilliti til þess hverjar hafa mest notagildi. Þarna
kemur virkni sjónrænnar athygli til skjalanna.31
Það er fyrst og fremst í hugmyndinni um sértæk hugartæki sem finna
má sterk áhrif frá Kant. Andrew Brook32 rekur þessa hugmynd til Kants og
þaðan gegnum kenningasmiði eins og Hermann von Helmholtz, William
James, Sigmund Freud og Jerry Fodor.33 Þessi hugartæki okkar eru sífellt
að verki – hvort sem okkur líkar betur eða verr. Tökum sem dæmi mynd
4 þar sem sjónkerfið reynir að henda reiður á því sem skynjað er en eitt
tiltekið skipulag víkur skjótt fyrir annarri túlkun, svo að segja án enda.
Einnig má leiða að því getum að þegar við sjáum myndir (t.d. andlit eða
dýr) í skýjafari, eins og við þekkjum flest, sé það vegna þess að hlutaskynj-
unartæki í huga okkar reyna stöðugt að sjá eitthvað í því sem ber fyrir
augu. Þegar við þykjumst greina andlit trölla í landslagi eru andlitsskynj-
unarkerfi okkar að verki. Sögur af tröllum sem orðið hafa að steini má því
að hluta rekja til virkni kantískra hugartækja.
Langflestir þeirra sem nú setja fram kenningar um skynkerfið eru fylg-
ismenn Kants, hvort sem þeir eru meðvitaðir um það eða ekki. Beinlínis
er gert ráð fyrir tilvist tækja sem vinna á svipaðan hátt og Kant sagði að
skilningurinn og hugkvíarnar virkuðu. Hugmynd Kants um að innri tákn-
myndir (e. representations) geti ekki orðið til án hugmynda annars vegar og
skynjana hins vegar, hefur því reynst gríðarlega áhrifamikil.
30 Charles darwin, Uppruni tegundanna, þýð. Guðmundur Guðmundsson, Reykjavík:
Hið íslenska bókmenntafélag, 2004.
31 Sjá t.d. Árni Kristjánsson, „Rapid learning in attention shifts – A review“; Árni
Kristjánsson, „The Intruiging interactive relationship between visual attention
and saccadic eye movements“, The Oxford Handbook of Eye Movements, ritstj. S.
Liversedge, I.d. Gilchrist og S. Everling, Oxford: Oxford University Press, 2011,
bls. 455–470.
32 Sjá t.d. Brook, „Kant and Cognitive Science“.
33 Skýr merki um þetta má finna í skrifum fræðimanna eins og Steven Pinker og Noam
Chomsky.
ÞEKKINGARFRÆðI KANTS