Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2012, Síða 178

178
Notagildi bókmennta
Þriðji vegurinn sem ég bendi á, handan núverandi umráðasvæðis hug-
rænna skáldskaparfræða, er af hagnýtum toga. Hver er tilgangur okkar?
Við sönkum að okkur þekkingu „til að bæta lífsgæði mannsins“ eins og
Francis Bacon orðaði það árið 1605.39 Eins getum við sagt nú að við leggj-
um stund á vísindi til að bæta lífsgæði alls mannkyns og skapa betri heim.
En hvað með bókmenntir? Markmið þeirra er ekki að breyta heiminum
heldur að skilja hann. Hugræn skáldskaparfræði leitast við að skilja skrif-
oglestur bókmennta og að skilja eðli þess skilnings. Við setjum ástand
hugarheims mannkynsins í brennidepil.
Ef við hugsum til staðhæfingar Theodores Adorno [1949] „ljóðagerð
eftir Auschwitz er barbarísk“, gætum við líka velt vöngum yfir skrifum á
sviði hugrænna skáldskaparfræða.40 Adorno átti meðal annars við að eftir
Auschwitz ættum við fremur að beina sjónum að sekt okkar en ljóðlistinni.
Hann gaf einnig í skyn að ef þýskt samfélag fyrir síðari heimsstyrjöldina,
sem var yfirleitt álitið það menntaðasta í Evrópu og menningarlegur erf-
ingi verka Bachs og Goethes, gat umbreyst í „viljuga böðla Hitlers“ (eins
og daniel Goldhagen orðaði það), þá hefði verið búið að granda hvers-
dagshugmyndinni um mannbætandi eiginleika menntunar, tónlistar og
bókmennta eins og svo mörgu öðru áður en árið 1945 reis.41
Helförin í Evrópu var hvorki fyrsti né eini atburðurinn sem sýndi hve
mannkynið hefur miklar mætur á svívirðilegri grimmd, en hún gerði þá
staðreynd órjúfanlegan þátt í samtímareynslu Evrópu og Bandaríkjanna.
Við gátum ekki lengur litið á slíka grimmd sem einkenni einhverra ann-
arra, er voru fjarri okkur í tíma og rúmi, eins og Genghis Khan á asísku
gresjunum eða landvinningamenn í Mið-Ameríku. Fólk helfararinnar er
við – rétt eins og Hamlet, bæði hefnendur og fórnarlömb – og það er við,
núna.
Sennilega ættum við ekki að túlka orð Adornos sem svo að ljóðlist ætti
að leggjast af, heldur að við getum ekki lengur gælt við hina þægilegu
nítjándu aldar hugmynd að ljóðlistin geri okkur sjálfkrafa að betri mann-
eskjum eða bæti heiminn. Hugsanlega ættum við á tuttugustu og fyrstu
39 Francis Bacon, The Advancement of Learning, Oxford: Oxford University Press,
1974.
40 Theodore W. Adorno, „An Essay on Cultural Criticism and Society,“ Prisms, Cam-
bridge MA: MIT Press, 1955, bls. 34.
41 daniel J. Goldhagen, Hitler’s Willing Executioners: Ordinary Germans and the Holo-
caust, New York: Knopf, 1996.
KEith oatlEy